<p style="margin-bottom: 4px; text-indent: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; margin-left: 47px; margin-top: 4px; text-align: right;"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Il est essentiel de voir que si une forme de connaissance existe que nous pouvons appeler 'connaissance du travail social', c'est parce qu'elle est le produit d'une situation historique, sociale et économique spécifique et qu'elle sera liée, dans la forme qu'elle prend, à cette situation. (Philp, 1979 : 87) (Hothersall, 2018)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 align="justify" class="western" style="margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">Introduction</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima">Il existe plusieurs chemins de production de connaissances dans le travail social<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote1anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>1</sup></a>. On peut en distinguer au moins trois qui correspondent à trois courants philosophiques. Le premier est celui du « paradigme » que l’on doit à Thomas S. Kuhn (1996), le deuxième est celui de la « falsification » que l’on doit à Karl Popper (1973), et enfin le troisième est celui du « pragmatisme » qu’on peut rattacher à plusieurs auteurs : William James, Charles Sanders Peirce, John Dewey, George Herbert Mead et aussi à Jane Addams. </font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima">Pour Gravière (Gravière, 2013a)<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote2anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>2</sup></a>, on peut considérer que le <i>Case Work<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote3anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>3</sup></a></i> de Mary Richmond correspond à une logique de paradigme<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote4anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>4</sup></a>. Mais à quoi correspond ce terme ? <font size="3"><font style="font-size: 12pt;">« </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">A</font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">pprendre un paradigme revient donc à apprendre aux scientifiques à résoudre des problèmes, et c’est par cet apprentissage que le scientifique acquiert l’ensemble des autres éléments du paradigme. » </span></font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">(Gravière, 2013b, p. 34).</span></font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"> </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">Selon Kuhn, les sciences évoluent au gré des paradigmes, lorsqu’un nouveau paradigme apparaît, et est en mesure d’apporter des réponses aux problèmes non réglés ou bien d’une façon plus efficace, les scientifiques quittent </span></font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">alors </span></font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">le</span></font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">u</span></font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="background-color:#ffffff">r ancien paradigme pour celui-ci.</span></font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"> </font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><span style="background-color:#ffffff">Le</span></font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><i><span style="background-color:#ffffff">Case</span></i></font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"> </font></font><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><i><span style="background-color:#ffffff">Work</span></i></font></font> a été importé en France par différents canaux<font size="3"><font style="font-size: 12pt;">, </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">par le </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Dr Armand-Delille </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(1874-1963) </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">qui a séjourné aux États-Unis </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">et présente cette méthode dans un ouvrage </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">ou bien Thérèse Vieillot </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(1920-1951)</font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> qui a été formée directement à cette méthode qu’elle enseignera dans les écoles de travail social </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">en France</font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> (Perrot, 2008). </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">a deuxième approche est celle de l’</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><i>Evidence Based Practice</i></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> (EBP). </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Elle naît en Angleterre en partie sur une critique du </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><i>Case Work</i></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">selon Adrians Adams </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(2013, p. 52) mais surtout, elle apparaît dans un contexte singulier de remise en cause de l’efficacité des interventions du travail social. </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">C’est donc à l’articulation d’une volonté des travailleurs sociaux de faire reconnaître leur professionnalité et d’une volonté politique de diminuer les « coûts » du travail social que naît cette approche<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote5anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>5</sup></a>. </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Dans cette approche, un procédé de falsification est mis en œuvre pour tenter de mettre en débat les résultats obtenus. Si les résultats réussissent ce test, alors ils sont réputés être valide</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">s</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">.</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L’approche quantitative est le plus souvent utilisée pour produire les tests.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Jane Addams </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">nous servira de porte d’entrée à l’analyse d’un autre courant du travail social. P</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">ourquoi ? Car elle est considérée comme </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">ayant</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> é</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">té </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">influencée par </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">l</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">es </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">fondateurs du </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">pragmatis</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">me</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> (James, Dewey, Mead), mais </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">elle les a elle </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">aussi influencé</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">s</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(</font></font></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">, 2018)</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">. </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Nous nous intéressons ici à comprendre les modalités de production de connaissances avec le pragmatisme. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L’article est organisé de la façon suivante. Nous présentons dans un premier temps les éléments de contexte des liens entre Jane Addams et le pragmatisme. Nous indiquons en quoi consiste cette philosophie (partie 1). Nous donnons la parole à deux auteur·rice·s spécialistes d’Addams qui apportent un éclairage sur l’épistémologie de Jane Addams (Partie 2). Nous aborderons ensuite la conception d’Addams du pragmatisme (Partie 3).</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 align="justify" class="western" style="margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">1. Addams et <font face="Liberation Sans, sans-serif"><font size="5"><font style="font-size: 18pt;"><b>le pragmatis</b></font></font></font><font face="Liberation Sans, sans-serif"><font size="5"><font style="font-size: 18pt;"><b>m</b></font></font></font><font face="Liberation Sans, sans-serif"><font size="5"><font style="font-size: 18pt;"><b>e</b></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">La position d’Addams à l’égard du pragmatisme est singulière dans la mesure où elle est proche des principaux fondateurs de ce courant et qu’il est malaisé de savoir en quoi elle a été influencée et elle a influencé ces auteurs. On pourrait donc plutôt la considérer comme l’une des fondatrices de ce courant. Nous n’irons pas jusque là dans notre propos laissant les spécialistes d’Addams trancher cette question. Présenter le courant du pragmatisme avec cela en arrière fond est cependant nécessaire. Cela permet de mettre un pied dans les idées de Jane Addams elle-même, même si nous allons nous intéresser plus loin à sa propre façon de s’inscrire dans le pragmatisme. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h2 class="western" style="margin-top:13px; margin-bottom:8px; text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:16pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:24.533334732055664px">1.1. Addams et les pragmatistes</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h2>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Si l’on reprend les analyses de <font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>, Jane Addams (1860-1935) était proche des fondateurs du pragmatisme comme John Dewey (1859-1952) dont « sa fille, Jane, attribue à Jane Addams le développement de nombre de ses idées importantes, notamment sa vision de l'éducation, de la démocratie et, finalement, de la philosophie elle-même » (<font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>, 2018), mais aussi de George Herbert Mead (1863-1931), et enfin, de William James (1842-1910) avec qui elle a lié une amitié. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Il existe une trace des liens avec Mead<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote6anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>6</sup></a> qui indique que celui-ci aurait fait des commentaires sur un article d’Addams, probablement une relecture. Seigfried (1999) a, quant à elle, montré les liens entre Dewey et Addams. Si bien que Deegan en arrive à la conclusion que :</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Étant donné que James a lu les œuvres des pragmatistes de l'école de Chicago, que Mead a suivi les cours de Royce à Harvard et que Dewey était redevable à James, les courants de pensée similaires des écoles de pragmatisme de Harvard et de Chicago sont profonds. Addams était membre de ce réseau, améliorant et remettant en question le travail académique de ses collègues majoritairement masculins. (Deegan, p. 254)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">Il existe quelques courriers échangés entre James et Addams<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote7anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>7</sup></a>. Dans un courrier de 1902, James félicite Addams pour son livre </span><i><span style="font-weight:normal">Démocratie et éthique sociale</span></i><span style="font-weight:normal"> (Addams, 2019</span><span style="font-weight:normal">)</span><span style="font-weight:normal">. « </span><i><span style="font-weight:normal">La religion de la démocratie n'a besoin de rien tant que d'interprétations sympathiques les unes aux autres des différentes classes dont se compose la société.</span></i><span style="font-weight:normal"> »<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote8anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>8</sup></a></span><span style="font-weight:normal">Faisant écho à l’idée que la démocratie doit se construire sur une éthique sociale consistant à envisager les conséquences des décisions bien au-delà de soi et des siens, mais plutôt à l’échelle d’un intérêt général proche de l’« Autrui généralisé » de Mead (2006). Il réagit aussi à la publication d’un autre livre d’</span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Addams, </span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">New ideals of peace<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote9anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>9</sup></a></span></i></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"> (1907) : « </span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Vous avez un esprit profondément original, et tout cela est si calme et inoffensif ! pourtant révolutionnaire à l'extrême, et je soupçonne que ce travail même agira comme un ferment pendant de longues années à venir</span></i></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">. »<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote10anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>10</sup></a></span></span></span></font></span></span></span></span></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Il semble donc surtout qu’Addams fréquentait ces fondateurs du pragmatisme de façon très régulière (<font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington,</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">2018 ; Deegan, 1988)</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Times New Roman, serif"> </font></font></span></span></span></span></font>et qu’il existe finalement peu de traces de ces relations. Nous nous pencherons donc sur la pensée de James et d’autres pragmatistes avant de nous intéresser à quelques concepts clés du pragmatisme. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h2 align="justify" class="western" style="margin-top:13px; margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:16pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:24.533334732055664px">1.2. Les grands principes du pragmatisme</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h2>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Un des éléments centraux du pragmatisme est le concept d’expérience. L’expérience est le point de départ de toute chose mais il n’y a pas toujours expérience, il faut pour cela certaines conditions<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote11anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>11</sup></a>.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Il existe entre « avoir une expérience » et faire une expérience la même distance que celle qui sépare l’empirisme sensualiste classique de l’expérimentalisme : le fait d’être impressionné, touché, affecté, ne constitue pas par lui-même une expérience. Celle-ci advient quand un individu parvient à connecter une activité à ce dont il le ressent. (Zask, 2007, p. 131).</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Comment l’expérience se définit-elle ? « Qu’est-ce qu’une expérience ? Dans les <i>Principles of Psychology</i> James part de la supposition ‘’qu’expérience veut dire expérience de quelque chose qui nous est étranger et censé nous faire impression’’ (James, 1890, p. 619) ». (Solhdju, 2007, p. 80). </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L’expérience se définit donc dans un premier temps comme l’effet produit par quelque chose qui nous est propre et intérieur. Cette définition implique qu’elle a un effet d’une manière ou d’une autre. Les expériences forment et changent nos habitudes, nos convictions et nos intérêts et en fin de compte notre moi qui se transforme indéfiniment. (Ibid.)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Pour reprendre ce que dit Solhdju, le pragmatiste « ne doit admettre dans ses constructions aucun élément dont on ne fait pas directement l’expérience, et n’en exclure aucun élément dont on fait directement l’expérience. » (Ibid., p. 82). Cela veut dire qu’il n’y a pas au départ des idées ou des concepts mais des expériences concrètes auquel il est possible de faire référence, comme point de départ, et parallèlement, les catégories d’analyse ne doivent laisser aucun cas en dehors d’elles si ce cas s’y rattache. De cette façon, la connaissance est d’abord avant tout « connaître » c’est-à-dire processus plutôt que résultats. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">En suivant James, ce qui nous intéresse surtout c’est la transformation des choses et la formation de nouveaux rapports entre les choses, plutôt dans le sens de <i>noscere</i>, connaître qua dans celui de <i>scire</i>, savoir <i>sur</i> quelque chose ; ou, pour le dire autrement « le fait de connaître quand il est en transit et en chemin » s’oppose au « fait de connaître quand il est vérifié et achevé » (James, 2005, p.72). (p. 84)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L’expérience est à relier à une situation qui provoque des expériences singulières. Quelque chose dans l’environnement de l’organisme l’affecte. Un type singulier d’interaction est ainsi constitué. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Cette interaction peut être appelée une « situation » : dans une situation, les traits de l’environnement affectant sont définis par leurs potentialités à intervenir dans la formation de tel ou tel vivant et, réciproquement, les éléments du vivant (ou de l’individualité humaine) en cause forment un ensemble de susceptibilités particulières<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote12anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>12</sup></a>. (Zask, 2007, p. 132).</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le concept de situation se distingue de celui de contexte, qui lui, est figé. La situation est évolutive, elle se transforme. On peut aussi distinguer le milieu, de l’environnement, à peu près selon la même logique de fixité, le milieu, et de de transformation, l’environnement. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Appelons «situation» tous les moments au cours desquels l’interaction entre un vivant et un milieu s’effectue sous la forme d’une action réciproque. En revanche, réservons le mot «contexte» aux moments menant à la conformation passive du premier aux conditions du second. </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Zask, 2008, p. 314). </span></span></span></span></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Alors qu’une situation est définie par le fait que certains aspects du milieu se prêtent à l’action, pouvant être utilisés comme des outils de persévérance dans la vie, un contexte exprime plutôt l’ensemble des conditions qui limitent l’action. La première augmente les possibles, le second en restreint le nombre. Alors qu’un contexte est un préalable, une condition antécédente, une situation est un résultat. Le premier est immuable, la seconde change. (Ibid., </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">p. 315</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">).</span></span></span></span></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le passage de l’expérience à l’expérience vécue, au sens de perçue, jusqu’à l’identification d’une situation sous-jacente se fait dans une continuité, dans un <i>flux d’expérience</i>. L’absence de rupture est une condition pour connaître une expérience et la situer dans un cadre plus large, une situation particulière. Pour faire comprendre cet aspect important du pragmatisme, Bruno Latour repart de l’histoire du chien de William James :</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Dire de l’idée que j’ai à présent de mon chien, par exemple, qu’elle est en rapport cognitif avec le chien réel signifie que, tel qu’est effectivement constitué le tissu de l’expérience, l’idée est capable de conduite à une chaîne d’autres expériences, de mon point de vue, qui, de proche en proche, aboutissent finalement aux perceptions sensorielles vives d’un corps bondissant, aboyant et poilu</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"> (James, 2005, p. 153)</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"><a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote13anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>13</sup></a>. </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(Latour, 2007, </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">p. 21</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">).</span></span></span></span></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">L</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">atour en tire l’idée que le connaître se fait dans un flux d’expériences qui ne doit jamais être interrompu. Dit autrement, on connaît grâce à de multiples tentatives toutes reliées entre elles par une communauté de pratiques de la recherche </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(Latour parle de </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Denk kollecktiv<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote14anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>14</sup></a></span></i></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">)</span></i></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, et où, les échecs sont des réussites car ils renseignent sur des chemins à ne pas suivre. </span></span></span></span></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">a) la connaissance est un vecteur ; b) les idées sont là et doivent être prises au sérieux en tant qu’elles sont le commencement d’une « chaîne</span></span></span></span></span></span></span></span> <span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">d’expérience » (des expérimentations pour Fleck<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote15anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>15</sup></a>) ; c) les modifications et révisions successives ne sont pas des aspects périphériques mais substantielles des trajectoires d’apprentissage ; d) la rectification par les collègues est déterminante</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">… </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(Latour, 2007, </span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">p. 27</span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">)</span></span></span></span></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">La savoir est validé par la pratique. Les effets du savoir en pratique permettent de le valider, de mesurer sa pertinence. « L’expérience implique [donc] l’expérimentation. » (Zask, 2007, p. 130), Avec l’émergence de quelque chose que l’on ne comprend pas, qui nous rend perplexe, vient la mise en mouvement de la pensée qui cherche à nommer ce qui n’est pas compris puis à en identifier les causes pour enfin expérimenter quelque chose servant à valider les causes mises au jour comme étant pertinentes<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote16anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>16</sup></a>.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Voilà comment on peut caractériser brièvement les principaux points qui définissent le pragmatisme. Allons voir comment Jane Addams se saisit ou développe ses propres idées à partir de ce corpus de principes. Mais avant cela, nous ferons un détour pour regarder deux analyses des conceptions de la connaissance de Jane Addams. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 align="justify" class="western" style="margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">2. Les registres de la connaissance chez Addams </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima">Plusieurs </font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">auteur·</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">rice·</font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">s</font></font></font><font face="Optima"> ont documenté le travail de Jane Addams, en particulier, deux sont particulièrement connus pour leur </font><font face="Optima">production riche et foisonnante.</font><font face="Optima"> Il s’agit de Maurice </font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font face="Optima"> </font><font face="Optima">et </font><font face="Optima">de </font><font face="Optima">Mar</font><font face="Optima">y </font><font face="Optima">Jo Deegan. Le premier développe l’idée que Jane Addams doit être reliée au courant féministe du « point de vue ». La deuxième, invente le terme de « pragmatisme critique » pour désigner la singularité de l’approche d’Addams. </font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h2 align="justify" class="western" style="margin-top:13px; margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:16pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:24.533334732055664px">2.1. Connaître <font face="Liberation Sans, sans-serif"><font size="5"><font style="font-size: 16pt;"><b>par le </b></font></font></font>point de vue</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h2>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Pour <font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>, Jane Addams s’inscrit dans la théorie féministe du « point de vue » comme celle que développent « Dorothy Smith, Nancy Hartsock, Hilary Rose, Alison Jaggar et Sandra Harding » (Hamington, 2018). Cette approche valorise « les perspectives et les théories dérivées de positions opprimées dans la société, telles que l'expérience des femmes. » (<font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>, 2018). </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Jane Addams présente le changement que les centres sociaux ont apportés dans l’assistance aux pauvres <span style="font-style:normal">(Addams, 2019 : 41-69) comme é</span><span style="font-style:normal">tant</span> dû à la connaissance acquise par le fait pour les travailleur·euse·s sociales de résider dans le quartier des personnes visées par cette assistance. Le contact régulier avec ces personnes permet de découvrir progressivement leurs façons de construire une certaine éthique dans les actes de leur vie quotidienne.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Addams a vécu la majeure partie d'un demi-siècle dans le quartier d'immigrants diversifié de Hull House à Chicago. Elle n'est pas rentrée chez elle en banlieue, ni retournée avec ses données dans un bureau universitaire. Elle a vécu et travaillé au milieu de la criminalité, de la corruption civique, de la prostitution, des ateliers clandestins et d'autres maux de la communauté. (<font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>, 2018).</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Les résidences sociales – dont le premier exemplaire, Toynbee Hall, se trouve à Londres dans le quartier de Whitechapel – sont à l’origine d’une approche nouvelle où la proximité (les résidentes vivent dans le quartier) crée une singularité dans la connaissance de la vie des usagers. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Lorsqu'Addams écrivait ou parlait des femmes célibataires qui travaillaient, des enfants qui travaillaient, des prostituées ou des immigrants de première et de deuxième génération, elle utilisait des connaissances de première main acquises lors de ses propres interactions sociales. Addams a tiré parti de ses expériences à Hull House pour donner une voix aux points de vue marginalisés dans la société. (Ibid.)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le point de vue de Jane Addams est féministe – et centré sur les minorités. La résidence sociale Hull House était un lieu singulier dirigé par une femme, Addams, et composé d’une équipe essentiellement féminine avec des compétences de haut niveau. Nous pensons ici à Alice Hamilton, première médecin du travail des États-Unis, Florence Kelley, traductrice d’Engels, Edith Abbott, statisticienne et enseignante à l’Université de Chicago… La connaissance apparaît alors comme un trait central de la démarche de travail social de ce courant dont la cheffe de fil est Jane Addams. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h2 align="justify" class="western" style="margin-top:13px; margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:16pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:24.533334732055664px">2.2. Un pragmatisme critique </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h2>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">M</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">ar</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">y </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">Jo Deegan invente le terme de « </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">pragmatisme critique » </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">pour qualifi</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">er</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal"> la position le Jane Addams, «</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal"> une théorie de la science mettant l'accent sur la nécessité d'appliquer les connaissances aux problèmes quotidiens sur la base d'interprétations radicales des valeurs libérales et progressistes. » </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">(Deegan, </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">1988, </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">p. 25). </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">Deegan considère qu’Addams développe une approche singulière de la connaissance : « </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">Sa sociologie de la connaissance était basée sur un modèle "critique-émancipateur" alors que celle des hommes était basée sur un modèle "social-technologique" » </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">(Deegan, 1988, p. </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">254</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">). Deegan reprend les analyses de </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">Fuhrman </span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="font-weight:normal">qui distingue ces deux approches : </span></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">La sociologie de la connaissance a tendance à adopter une attitude critique. L'intellectuel de la tradition critique se voit comme un critique de l'ordre existant. L'objectif de la sociologie de la connaissance est conçu comme le démasquage des intérêts cachés des différents groupes dominants de la société qui détiennent un pouvoir décisif sur les autres. Ce processus de démasquage devrait rendre possible la transformation de l'ordre existant. Le paradigme socio-technologique, quant à lui, vise à établir des régularités entre les types de pensée et les conditions générales de la société. L'objectif du sociologue de la connaissance est de découvrir ces régularités et d'agir en tant que conseiller professionnel des groupes intéressés à maintenir l'ordre dans la société. Il y a un élément d'élitisme professionnel dans cette tradition théorique. (Fuhrman, 1980, p. 19) (Deegan, 1988, p. 254)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Si on suit l’approche de Deegan, on peut dire qu’Addams avait comme perspective dans la production de connaissance, la prise en compte des minorités et la recherche des causes des difficultés qu’elles rencontraient. « Pour elle, le critique devait approfondir la conscience du public et analyser les conditions répressives concrètes à la lumière de conditions idéales. » (p. 255)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Addams développe une certaine idée de la démocratie dans laquelle le principe d’égalité est central (Addams, 2019). « La démocratie est le fondement du pragmatisme critique d'Addams » (Deegan, 1988, p. 275). Elle présente sa vision de la démocratie dans les termes suivants : </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Ainsi, nous sommes amenés à une conception de la démocratie non pas seulement parce que nous désirons le bien-être de tous les hommes, ou parce que nous croyons en la dignité essentielle et en l'égalité de tous, mais aussi parce que c’est ce qui donne une règle de vie en même temps qu'une mise à l’épreuve de nos institutions. (Addams, 2019, p. 36) </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">On retrouve ici un principe du pragmatisme pour qui le test des théories passe par leur mise en œuvre pratique soit « la mise à l’épreuve des institutions ». Il existe selon Addams plusieurs chemins pour faire exister cette égalité. L’égalité économique s’obtient grâce aux mobilisations et au bulletin de vote. L’égalité sociale peut être atteinte par l’éducation :</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">L'intelligence humaine peut être amenée à son épanouissement maximal par la connaissance systématique, la réflexion et l'analyse. L'éducation doit fournir des informations concrètes sur la vie quotidienne. Elle devait être un outil permettant aux gens de formuler leurs objectifs et leurs besoins. (Deegan, 1988, p. 274)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Addams construit une connaissance de la vie des gens, et en particulier des femmes, qui s’insère dans une période singulière de développement exponentiel de la ville sur une période très courte<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote17anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>17</sup></a>. Connaissance qui servira de base aux revendications des minorités. Par le recueil de données qu’elle effectue, elle comprend que quelque chose de singulier se trame dans l’urbanisation et l’industrialisation de la fin du XIX<sup>e</sup> et du début du XX<sup>e</sup>siècle. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">La ville a radicalement changé le foyer et la famille, et le rôle des femmes dépendant de ces institutions. Lorsque le foyer était plus central dans la société, que ce soit dans le vieux pays ou à la frontière américaine, les femmes avaient un rôle central. L'industrialisation de la ville a perturbé le pouvoir du foyer de définir le comportement, de contrôler la relation de ses membres avec l'environnement et la communauté, et d'être respecté comme une partie importante de la vie matérielle et culturelle. (Ibid., p. 289)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Alors que des changements majeurs touchent l’organisation des sociétés, Addams, en mettant l’accent sur le point de vue des minorités, et plus particulièrement des femmes, fait apparaître des différences essentielles selon que l’on est un homme ou une femme. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Par exemple, les femmes en tant que travailleuses avaient des problèmes dans la vie domestique, en tant que prostituées et en tant que travailleuses discriminées. Les immigrants avaient du mal à survivre dans leur nouvel environnement, mais la perturbation de la femme au foyer avait une signification différente de celle de l'homme sur le marché. Les jeunes filles sont plus susceptibles d'être exploitées sexuellement que les jeunes hommes, et les femmes âgées sont plus susceptibles d'être pauvres et considérées comme un fardeau économique. (Ibid., p. 290)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">On voit ainsi que l’approche du pragmatisme critique d’Addams permet de faire apparaître des phénomènes sociaux jusqu’ici peu, voire pas du tout, pris en compte. À l’image d’un Web Du Bois (2007) qui nous fait sentir ce que veut dire « la ligne de couleur » vécue par les noir·e·s, Addams met en avant une expérience singulière des femmes pendant la période d’industrialisation et d’urbanisation. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 align="justify" class="western" style="margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">3. L’usage du pragmatisme par Jane Addams </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="justify" style="margin-bottom:4px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px; margin-top:4px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Tout problème d'enquête scientifique qui ne découle pas de conditions sociales réelles (ou "pratiques") est factice ; il est fixé arbitrairement par l'enquêteur. (Dewey 1938 : p. 499) (Hotherstall, 2018). </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima">Nous avons sélectionné trois moments où Jane Addams utilise de façon explicite le terme « pragmatisme » (ou pragmatique). Dans le site où se trouvent les archives de sa correspondance et de ses articles<a class="sdfootnoteanc" name="sdfootnote18anc" style="font-size:9.119999885559082px"><sup>18</sup></a>, il n’y a que ces trois textes parmi à peu près 500 documents. Il est intéressant de le noter car il faut probablement associer ce fait avec ses liens avec les fondateurs du pragmatisme qui eux sont nombreux comme nous l’avons dit. À tout le moins, on ne peut pas dire qu’elle se revendique de ce courant. Cependant, il s’agit bien, dans ses citations, de désigner quelque chose qui se rattache à ce courant philosophique. Ce choix de partir de ses usages du mot laisse de côté une approche qui analyserait ses pratiques de construction des connaissances (Bataille, à paraître). Nous présentons chaque texte puis indiquons le passage où le terme « pragmatisme » ou « pragmatique » est utilisé, puis, nous en faisons un commentaire. Nous les présentons dans l’ordre chronologique. </font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le premier texte est de 1910. Il s’agit du discours tenu par Jane Addams, comme présidente, à la <i>Conférence nationale sur les œuvres de bienfaisance et de </i><i>réinsertion sociale</i> à St. Louis (Missouri) du 19 au 26 mai, intitulé <font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Charity and Social Justice</span></span></i></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"> </font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(Charité et justice sociale)</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font>. Texte qui a été relu par G. H. Mead comme nous l’avons indiqué. On se rend compte par les nombreux exemples de présentations d’expériences qu’elle cite, de l’ampleur de cette conférence. Elle utilise aussi des exemples provenant de son expérience à Hull House pour mettre en lumière certains phénomènes. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Au cours de ce long siècle, les philanthropes ont également élaboré une philosophie ressemblant au pragmatisme, du moins beaucoup d'entre eux en sont venus à croire que la vérité concrète pour eux était celle dans laquelle toutes leurs « expériences se combinaient avec le plus de profit », et ont convenu que le test final était sa « répercussion positive » sur les pauvres, le soulagement qu'elle apportait aux membres les plus misérables de la communauté. (Addams, 1910)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Addams parle d’une approche développée par les philanthropes qui ressemble au pragmatisme. Il faut entendre ici qu’il y a une apparente similitude entre ce que font les philanthropes, à savoir juger de la « vérité » de leur pratique en regardant la « répercussion » de celle-ci dans la réalité, mais pour être pleinement pragmatique, cette approche devrait aussi prendre appui sur la connaissance acquise par la fréquentation des personnes prises en charge, ce qu’Addams appelle la « connaissance sympathique » (Addams, 2019). Dans la philanthropie, les personnes partent d’une certaine idée de la pauvreté par exemple dans le <i>Charity Organization Society</i> (COS) qui considère que les pauvres ont une certaine responsabilité dans leur situation. Cependant, les membres du COS participeront à l’enquête de Charles Booth à la fin du XIX<sup>e</sup> qui cherche à définir ce qu’est la pauvreté (Topalov, 1991). Et dans ce cadre, il y a construction de la pauvreté à partir de données recueillies, ce qui change alors l’analyse de ce qu’est la pauvreté. Addams dupliquera cette recherche à Chicago, ce qui donnera le livre <i>Maps and Papers</i><span style="font-style:normal"> (The Residents of Hull House, 1895).</span> On pourrait donc dire que les philanthropes qui changent leur perspective sur les pauvres à partir des faits seraient pragmatiques, là où ceux qui se focaliseraient sur les résultats obtenus sans s’interroger sur leur représentation de la pauvreté seraient dans une perspective non-pragmatiste. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le deuxième extrait est un document dactylographié, <i>W</i><i>oman and the state</i> (Les femmes et l’État). Texte singulier où Addams imagine que l’évolution sociale aurait pris une autre voie dans l’histoire et aurait amené les femmes à détenir le pouvoir, et, dans cette situation, elles auraient eu à répondre à la demande des hommes d’obtenir le droit de vote. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Ainsi, Hegel dit que « l'État est la réalisation de l'idée morale », mais je soutiens qu'au mot État nous pourrions substituer le mot Famille, et être encore plus près de la vérité, du moins si nous examinons la proposition du point de vue empirique, ce que Hegel a toujours conseillé à ses disciples de faire à l'égard de chaque concept philosophique, et c'est de ceux qui ont fidèlement obéi à cette injonction qu'est finalement issu le pragmatisme lui-même. (Addams, 1911) </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Nous ne rentrerons pas dans la question des liens entre le pragmatisme et Hegel. Rorty (2008) montre que l’usage de Hegel par Dewey évolue dans le temps, et dans les années 1910, Dewey se réclame encore de Hegel « pour le louer d’avoir insisté sur le caractère social de la connaissance et sur le fait que la conscience morale de l’individu n’est qu’une phase dans le processus de l’organisation sociale. » (Rorty, 2008, p. 10). Ce caractère social de la connaissance que Fleck nomme « collectif de pensée » avait une matérialité, comme nous l’avons indiqué, dans l’expérience de Hull House, lieu de rencontres et de discussions de nombreuses intellectuelles et activistes. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le troisième texte, <i>Du pragmatisme en politique</i>, fournit deux occurrences. Il propose d’interroger la façon dont les hommes politiques présentent leurs idées dans le cadre d’une campagne électorale. Dans cette situation, les activistes sont eux aussi confrontés aux débats sur les propositions quant à ce qu’il faudrait faire. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Les comptes rendus publiés sur les divers efforts pour fabriquer l'opinion qui ont précédé les conventions des partis cette année et sur les énormes dépenses d'argent que ces efforts ont entraînées ont rendu le public prudent et, par conséquent, tous les partis sont forcés de recourir à la méthode pragmatique, si l'on veut l'appeler ainsi. Les hommes politiques sont prêts, comme jamais auparavant, à mener la campagne sur des bases éducatives, à abandonner cette simplification excessive des problèmes actuels à laquelle une campagne tend toujours et à endiguer le flot de l'éloquence politique par une présentation minutieuse des faits. (Addams, 1912)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Ce premier passage évoque la question de la fabrique de l’opinion. Une première voie consiste à influencer l’opinion en proposant des idées simplistes en s’appuyant sur l’éloquence des candidats. Dans le contexte des élections, une autre approche est possible, plus « éducative », c’est-à-dire capable de s’appuyer sur des faits pour obtenir l’adhésion. Cela touche tout aussi bien les institutions.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Cet élément pragmatique de la campagne actuelle a inévitablement mis au défi les institutions qui fondent leur activité sur une étude minutieuse des conditions sociales ; elles aussi, comme l'électeur, ont été poussées vers les réalités, sont amenées à tester la validité de leurs affirmations. </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(Ibid.)</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">I</font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">l faut compter aux titres des institutions toutes celles qui fournissent des données et furent souvent créées grâce à l’activisme de Jane Addams </font></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">(</font></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington, </span></span></span></span></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">2018)</span></span></span></span></font></font></font></span></span></span></span></font><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">, mais aussi, celles qui ont un but de plaidoyer pour faire advenir d’autres conditions sociales. Pour Addams, la production de récits, rendant compte des expériences des ouvriers et ouvrières, des statistiques, comme celle de ce militant anglais qui s’est mis à mesurer le trajet fait par un enfant chaque jour qu’il travaille, sont des éléments nécessaires à l’évolution des situations. Il s’agit d’aller bien au-delà des slogans. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Nous pourrions conclure cette analyse en reprenant les propos de Steve Hothersall (2016) qui note le rôle important de Jane Addams dans la définition d’une épistémologie pragmatiste du travail social. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:47px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Le pragmatisme philosophique considère les conséquences pratiques quotidiennes comme le test axial de la signification épistémique et métaphysique, et non le profit ou le gain, et il est axé sur l'avenir, considérant les conséquences des actions comme beaucoup plus pertinentes que les antécédents. De cette façon, le pragmatisme est bien adapté pour soutenir les valeurs fondamentales du travail social, comme on peut le voir en se référant à son utilisation dans la pensée et la pratique de la pionnière du travail social, Jane Addams (1902/1920). Elle a joué un rôle important dans le développement et l'adoption du paradigme pragmatique et de ses principes normatifs dans son travail (elle et Dewey étaient amis et collègues), reconnaissant que toutes nos actions devraient fondamentalement chercher à maximiser et à améliorer le bien-être humain (Rosiek & Pratt, 2013 ; Shields, 2017). Ainsi, le pragmatisme et le travail social partagent une sorte d'illustre pedigree. (Hothersall, 2018)</font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 class="western" style="margin-bottom:8px; text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">Conclusion </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Nous avons exploré dans cet article les conceptions pragmatistes de Jane Addams. Nous pouvons signaler dans cette conclusion la présence de plusieurs éléments déterminants. Pour commencer, l’idée d’un point de vue à l’origine de notre façon de connaître, est centrale. La vie en proximité avec les personnes accompagnées n’est donc pas anecdotique dans la démarche. On peut ajouter qu’Addams développe un point de vue féministe qu’il faudrait préciser. La deuxième chose est la présence d’un « collectif de pensée » qui permet de construire des connaissances solides car en permanence intégrées à une discussion collective. Quatrième point, le connaître passe par la production d’analyses prenant la forme de la description de situations à l’origine des expériences comme minorités (femmes, enfants, personnes âgées, migrants). La production de statistiques permet de consolider la compréhension des situations et de construire des plaidoyers pour changer ces situations. Cinquièmement, les situations sont testées par des pratiques concrètes dont la résidence sociale de Hull House témoigne (crèche, musée du travail, aire de jeux, cours du soir, réunions syndicales…). </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="justify" style="margin-bottom:9px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Il existe donc différents éléments qui participent à la production de connaissances, ou d’un connaître, dont la finalité n’est pas la production d’un savoir pour lui-même, mais toujours la construction d’une analyse qui sert à transformer les situations. L’analyse de la production de connaissance dans le cadre du travail social, ce que nous a fait saisir l’écriture de cet article, ne devrait pas s’arrêter donc à une discussion sur la connaissance mais toujours s’articuler avec les questions pratiques et éthiques.</font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<h1 align="justify" class="western" style="margin-bottom:8px; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:18pt"><span style="break-after:avoid"><span liberation="" sans="" style="font-family:"><span style="font-weight:bold"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="line-height:27.600000381469727px">Bibliographie</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></h1>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Adams, A. (2013) Le travail social: une discipline scientifque, approche britannique. Dans AFFUTS (coord.) </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Quels modèles de recherche scientifique en travail social ? </span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Presses de l'EHESP, p. 45-66</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Addams, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">J. (1910). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Charity and Social Justice, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><em style="font-style:italic"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Survey</span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></em><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> 24 (June 11, 1910): 441-449. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">URL : </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/6294" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/6294</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none">Addams, J. (1911) Woman and the state, february 2-14, Document dactylographié URL :<font color="#000080"><u><a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/7270" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/7270</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Addams, J; (1912). </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Pragmatism in Politics,</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><em style="font-style:italic"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> Survey</span></span></span></font></span></span></span></span></em><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> 29 (October 1912): 11-12. </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">URL : </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/8887" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/8887</a></u></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Addams, J. </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">2019</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">). </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Democrac</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">ie </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">and </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">ethique sociale,</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"> </font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">É</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">dition raison et passions.</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Aymer, </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">C.</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> & Okitikp</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">i, T.</span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(2000) Epistemology, ontology and methodology: What's that got to do with social work?, Social Work Education, 19:1, 67-75, DOI: </span></span></span></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.1080/026154700114667" style="color:#000080; text-decoration:underline">10.1080/026154700114667</a></u></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Bataille, J.-M. (à paraître) Le modèle de démocratie de Jane Addams</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="text-transform:uppercase"><font color="#222222"><font face="Times New Roman, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><b>, </b></span></span></span></font></font></font></font></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Actes du Colloque Inter-Congrès AREF Nancy 2021</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><i>« Politiques et territoires en éducation et formation : Enjeux, débats et perspectives », </i><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Nancy, 3 et 4 juin 2021 </span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Deegan, M.-J. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">1988</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">).</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Jane Addams and the Mens of the Chicago School, 1892-1918</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, New Brunswick, New Jersey : Transaction. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Dewey, J. (2004). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Comment nous pensons ?</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> Les empêcheurs de penser en rond.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Du Bois, W.E/B/ (2007). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Les âmes du peuple noir</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">. La Découverte Poche. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Fleck, L. (2005). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Genèse et développement d'un fait scientifique</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, Paris, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Les Belles Lettres.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Fuhrman, Ellsworth </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(1980). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">The Sociology of Knowledge in America, 1883-1915, </span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Charlottesville: University Press of Virginia.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Gravière, L. (2013</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">a</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">). Le social case work richmondien, entre clinique, démocratie et pragmatisme. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Nouvelles pratiques sociales</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">25</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(2), 189–203. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.7202/1020829ar" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.7202/1020829ar</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Gravière, L. (2013</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">b</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">). Pour une histoire des paradigmes en travail social. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Vie sociale</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, 4, 31-44. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/vsoc.134.0031" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/vsoc.134.0031</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Gravière, L. (2014). Comment légitimer le travailleur social ? La réponse de Mary E. Richmond à Abraham Flexner </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><a href="https://www.cairn.info/revue-vie-sociale-2014-4-page-85.htm#no2" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#b16062"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">[1]</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></a></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Vie sociale</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, 8, 85-100. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/vsoc.144.0083" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/vsoc.144.0083</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Gringeri, C., Barusch, A., & Cambron, C. (2013). Epistemology in qualitative social work research: A review of published articles, 2008–2010. Social work research, </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">37</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(1), 55-63.doi: 10.1093/swr/svs032 </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Guay, C. (2015). La légitimité des discours narratifs autochtones dans le développement des connaissances en travail social. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><span style="border:none; display:inline-block; padding:0cm"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal"><em style="font-style:italic">Recherches amérindiennes au Québec</em></span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></span><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><span style="border:none; display:inline-block; padding:0cm"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal"><em style="font-style:italic">45</em></span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></span><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(2-3), 15–23. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.7202/1038038ar" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.7202/1038038ar</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hamington, M. (20</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">18</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Jane Addams</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">. Stanford Encyclopedia of Philosophy. URL :</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://plato.stanford.edu/entries/addams-jane/" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://plato.stanford.edu/entries/addams-jane/</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Hothersall, S. (2018). Epistemology & Social Work: Enhancing the Integration of Theory, Practice & Research through Philosophical Pragmatism. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">European Journal of Social Work</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.1080/13691457.2018.1499613" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.1080/13691457.2018.1499613</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">Hothersall, Steve (2016). Epistemology and social work: Integrating theory, research and practice through philosophical pragmatism, <span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Social Work & Social Sciences Review </span></i></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">18(13) pp.15-30. </span></i></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">DOI:</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="letter-spacing:normal"><i> </i></span></font></span></span></span></span><a href="https://doi.org/10.1921/swssr.v18i3.954" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#007ab2"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">https://doi.org/10.1921/swssr.v18i3.954</span></span></span></font></span></span></span></span></a></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Jaeger, M. (2013). Épistémologie et philosophie de l'histoire du travail social. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Vie sociale</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, 4, 17-30. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/vsoc.134.0015" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/vsoc.134.0015</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">James, W. (1890). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><em style="font-style:italic"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">The principles of psychology, Vol. 2.</span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></em><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#333333"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> Henry Holt and Company. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.1037/11059-000" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.1037/11059-000</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm; -webkit-text-stroke-width:0px"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:15.333332061767578px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">James, </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">W. (2005). </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Essais d’empirisme radical</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, Paris, Agone. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Laugier, S. (2014). Chapitre 16. L'éthique comme attention à ce qui compte. Dans : Yves Citton éd., </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">L'économie de l'attention: Nouvel horizon du capitalisme ?</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> (pp. 252-266). Paris: La Découverte. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/dec.citto.2014.01.0252" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/dec.citto.2014.01.0252</a><a href="https://doi.org/10.3917/dec.citto.2014.01.0252" style="color:#000080; text-decoration:underline">"</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Latour, B. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(2005). </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Transmettre La Syphilis-Partager L’objectivité. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Dans </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">F</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">leck</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">, Ludwik. Genèse et développement d'un fait scientifique. </span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Paris: Les Belles Lettres. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Latour, B. (2007). La connaissance est-elle un mode d’existence ? Rencontre au muséum de James, Fleck et Whitehead avec des fossiles de chevaux. Dans, </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Didier Debaise (coord.) </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Vie et expérimentation, Peirce, James, Dewey</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, Vrin, p. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">17-43</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">.</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Mead, G. H. (2006). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">L'esprit, le soi et la société</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, PUF, Coll. le Lien social. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Paturel, D. (2015). Chapitre 22. La recherche participative en travail social : l’option d’une épistémologie et d’une méthodologie constructiviste </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><a href="https://www.cairn.info/les-recherches-actions-collaboratives--9782810903771-page-197.htm#no1" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#b16062"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">[1]</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></a></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">. Dans : Les chercheurs ignorants éd., </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Les recherches-actions collaboratives: Une révolution de la connaissance</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> (pp. 197-205). Rennes, France: Presses de l’EHESP. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/ehesp.lesch.2015.01.0197" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/ehesp.lesch.2015.01.0197</a><a href="https://doi.org/10.3917/ehesp.lesch.2015.01.0197" style="color:#000080; text-decoration:underline">"</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Perrot, G. (2008). Les savoirs en service social avant 1950. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Vie sociale</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, 3, 33-43. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><a href="https://doi.org/10.3917/vsoc.083.0033" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">https://doi.org/10.3917/vsoc.083.003</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></a></font><font color="#000080"><a href="https://doi.org/10.3917/vsoc.083.0033" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">3</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></a></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">P</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">opper</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, K. R. (1973). </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">La logique de la découverte scientifique</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#222222"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">. Editions Payot.</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Rullac, S. (2014). La recherche en travail social, une brève histoire d’un paradigme scientifique. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Le Sociographe</span></i></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 11pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, H-7, 157-172. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/graph.hs07.0157" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/graph.hs07.0157</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Rorty, R. (2008). Quelques usages américains de Hegel </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><a href="https://www.cairn.info/revue-philosophie-2008-4-page-5.htm#no15" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#b16062"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">[1]</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></a></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Philosophie</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#323232"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, 99, 5-20. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><u><a href="https://doi.org/10.3917/philo.099.0005" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/philo.099.0005</a></u></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">S</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">eigfried, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">C.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">H.</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">(1999). </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Socialiser la démocratie :</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> Jane Addams et John Dewey,</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"> Philosophy of the Social Sciences</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, Vol. 29 No. 2, June 1999 207-230 © 1999 Sage Publications, Inc. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">DOI </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">: </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">DOI </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">: </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><span style="border:none; display:inline-block; padding:0cm"><u><a href="https://doi.org/10.1177/004839319902900203" style="color:#000080; text-decoration:underline"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">10.1177/004839319902900203</font></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></a></u></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="border:none; display:inline-block; padding:0cm"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">Solhdju, K. (2007). L’expérience « pure » et l’âme des plantes : James lecteur de Fechner. </font></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">D</font></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">ans Didier Debaise (coord.) </font></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">Vie et expérimentation, Peirce, James, Dewey</font></span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal"><font color="#000080">, Vrin, p. 77-100. </font></span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">The residents of Hull House, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Maps and Papers. A presentation of nationalities and wages in a congested district of Chicago</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">. New York : Thomas Y. Crowell & Co</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Thievenaz, J. (2019) </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Enquêter et apprendre au travail. Approcher l'expérience avec John Dewey</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, Éditions Raison et Passions. </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Zask, J. (2007) Anthropologie de l’expérience, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">dans Didier Debaise (coord.) </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">Vie et expérimentation, Peirce, James, Dewey</span></span></i></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">, Vrin, </span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="text-decoration:none"><span style="font-weight:normal">p. 129-146</span></span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p align="left" style="-webkit-text-stroke-width:0px; margin-left:48px; text-indent:-1.27cm"><span style="line-height:18.399999618530273px"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Zask, J. (2008). Situation ou contexte : Une lecture de Dewey.. </span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Revue internationale de philosophie</span></i></span></font></font></font></font><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">, 245, 313-328. </span></span></span></font></font></font></font></span></span></span></span><a href="https://doi.org/10.3917/rip.245.0313" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://doi.org/10.3917/rip.245.0313</a></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<div id="sdfootnote1" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote1sym">1</a><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">Nous n’abordons pas ici </font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">d’</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">autre</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">s</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> courant</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">s : </font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">sur la recherche </font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">participative</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> voir Paturel</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> </font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">(2015) ; sur les approche</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">s</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> narrative</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">s</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> </font></font></font></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Guay (2015)</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> </font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">et les débats à propos de l’épistémologie du travail social</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> </font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Optima"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">en </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">la France, Jaeger </font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">(</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">2013</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">)</font></font></font></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">, et en langue anglaise, </font></font></font></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Gringeri, Barusch, & Cambron,. </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">2013</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">)</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"> ; </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">Aymer </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">&</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal"> Okitikp</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">i, </span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000080"><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><span style="text-decoration:none"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">2000</span></span></span></font></font></font></span></font></span></span></span></span></font><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">)</font></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">. Nous faisons le choix de limiter l’analyse à trois figures des modèles de connaissances : le </font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>Case Work</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> de Mary Richmond car il est communément identifié comme paradigme central du travail social, l’</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>Evidence Based Pra</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>c</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>tice</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> qui naît pour partie d’une critique du </font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>Case Work</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">, et enfin, l’approche de Jane Addams, contemporaine d</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">u</font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> </font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><i>Case Work</i></font></font></font><font color="#000000"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;">, relativement peu documentée. </font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote2" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote2sym">2</a>Gravière tente de rapprocher le <i>Case Work</i> de la pensée de Dewey sous l’angle de la démocratie. Ceci nous paraît osé car Dewey ne peut être détaché du pragmatisme dans lequel l’idée de paradigme n’a pas de place (Latour, 2007). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote3" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote3sym">3</a>Littéralement : « travail sur les cas ». </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote4" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote4sym">4</a>Le terme de « paradigme » est aussi utilisé par Rullac (2014). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote5" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote5sym">5</a>Gravière note aussi la présence de débats épistémologiques pour savoir si le travail social est une science (Gravière, 2014). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote6" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote6sym">6</a><span style="border:none; display:inline-block; padding:0cm"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><font face="Liberation Serif, serif">A</font></font></font></span><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"> Addams, Jane, "Charity and Social Justice." Typescript carbon with holograph corrections in pencil, 27 pp., undated ; Box 16 Folder 3 ; G.H. MEAD papers ; <a href="https://www.lib.uchicago.edu/e/scrc/findingaids/view.php?eadid=ICU.SPCL.MEAD&q=Jane+Addams" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://www.lib.uchicago.edu/e/scrc/findingaids/view.php?eadid=ICU.SPCL.MEAD&q=Jane+Addams</a></font></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote7" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote7sym">7</a>Deegan identifie les mêmes courriers, ce qui laisse à penser qu’il n’y en aurait probablement pas d’autres (Deegan, 1988, p. 254). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote8" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote8sym">8</a><i>William james to jane addams, september </i>17, 1902<font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">, </font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;">URL :</font></font></font><a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/1118" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/1118</a></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote9" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote9sym">9</a>De nouveaux idéaux de paix.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote10" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote10sym">10</a><i>William james to jane addams, february</i> 12, 1907, URL : <a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/2436" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu/items/show/2436</a></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote11" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote11sym">11</a>On trouve quelque chose de similaire chez Sandra Laugier lorsqu’elle explique en quoi l’attention à soi et aux autres manque parfois <font face="Liberation Serif, serif">: </font><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#000000"><font face="Liberation Serif, serif"><span style="letter-spacing:normal">« </span></font></font></span></span></span></span><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif"><span style="letter-spacing:0.6pt">Ne pas faire attention, y compris à ce qui est juste sous nos </span></font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif">yeux, est une perte à la fois subjective et morale. ‘’Le lecteur inat</font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif"><span style="letter-spacing:0.6pt">tentif rate donc doublement : il manque l’aventure des </span></font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif"><span style="letter-spacing:0.6pt">personnages (pour lui, ils « comptent pour rien »), et il manque sa propre aventure</span></font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif">comme lecteur’’ [Diamond, 2004, p. 425] » </font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif">(Laugier, </font></font><font color="#231f20"><font face="Liberation Serif, serif">2014, p. 264). </font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote12" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote12sym">12</a>« De même que pour G.H. Mead : un environnement est ce à quoi peut réagir un individu, donc ce que sa sensibilité lui révèle et qu’elle sélectionne (L’esprit, le soi et la société, Paris, P.U.F., 2006, p. 298) : « l’environnement qui existe pour l’organisme est celui que l’organisme détermine. Si… la diversité de la sensibilité augmente, les réponses de l’organisme à son environnement augmenteront et l’organisme aura donc un environnement plus riche » (Ibid.).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote13" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote13sym">13</a>W. James, <i>Essais d’empirisme radical</i>, Paris, Agone, 2005, p. 153</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote14" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote14sym">14</a>Collectif de <font size="2"><font style="font-size: 10pt;">pensée (Latour, 2005)</font></font>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote15" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote15sym">15</a>Ludwig Fleck (1896-1961) est un des fondateurs de la sociologie des sciences avec son livre précurseur <font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><i><span style="font-weight:normal">Genèse et développement d'un fait scientifique</span></i></span></font><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"> </font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">(2005)</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">. Bruno Latour explique dans la postface que Fleck se distingue de K</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">uh</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">n, qui a lu Fleck, là où Ku</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">h</span></span></span></font></span></span></span></span><span style="font-variant-ligatures:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-variant-east-asian:normal"><span style="font-variant-position:normal"><font color="#202122"><span style="letter-spacing:normal"><span style="font-style:normal"><span style="font-weight:normal">n imagine des ruptures dans les modèles de pensée (les paradigmes), Fleck conçoit plutôt des continuités, à l’image des flux d’expérience du pragmatisme, dans lesquelles la présence d’un « collectif de pensée » permet la production d’une connaissance valant pour une situation singulière et toujours rattachée à des expériences concrètes (Latour, 2005). </span></span></span></font></span></span></span></span></font></font></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote16" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote16sym">16</a>Thievenaz propose cinq étapes tirées de l’œuvre de John Dewey (Thievenaz, 2019, p. 137). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote17" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p align="justify" class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote17sym">17</a><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="font-weight:normal">« Lorsqu'Addams arrive à Chicago en 1889, la ville s'est remise de l'incendie dévastateur de 1871. Entre 1880 et 1890, elle a doublé sa taille, passant d'un demi-million d'habitants à plus d'un million. » </span></font></font></font><font face="Liberation Serif, serif"><font size="2"><font style="font-size: 10pt;"><span style="font-weight:normal">(Deegan, 1988, p.290)</span></font></font></font><font face="Optima"><font size="3"><font style="font-size: 12pt;"> </font></font></font>« En 1900, plus d'un million et demi de personnes vivaient à Chicago et en 1910, deux millions. » (Ibid., 291). </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>
<div id="sdfootnote18" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px">
<p class="sdfootnote" style="margin-left:23px; text-indent:-0.6cm"><span style="caret-color:#000000"><span style="color:#000000"><span style="font-style:normal"><span style="font-variant-caps:normal"><span style="font-weight:normal"><span style="letter-spacing:normal"><span style="orphans:auto"><span style="text-transform:none"><span style="white-space:normal"><span style="widows:auto"><span style="word-spacing:0px"><span style="-webkit-text-size-adjust:auto"><span style="text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="line-height:13.333332061767578px"><a class="sdfootnotesym" name="sdfootnote18sym">18</a>« L'édition numérique de Jane Addams publie la correspondance et les écrits de Jane Addams pour la période 1901-1935. » :<a href="https://digital.janeaddams.ramapo.edu/" style="color:#000080; text-decoration:underline">https://digital.janeaddams.ramapo.edu</a></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
</div>