<p style="text-align: center;"><strong><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:16.5pt; padding:0cm"><span georgia="" style="font-family:"><span style="color:#292929">Angela Biancofiore</span></span></span></span></span></span></span></strong></p>
<h3 align="center" style="text-align: center;"><span style="color:#0033cc;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><i><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:16.5pt; padding:0cm"><span georgia="" style="font-family:">Les mondes méditerranéens : vers une écologie de la création</span></span></i></span></span></span></span></span></h3>
<p> </p>
<p style="text-align: right;"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.5pt; padding:0cm"><span georgia="">«La longue tradition de ce qu’on peut appeler la</span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.5pt; padding:0cm"><span georgia="">pensée solaire</span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.5pt; padding:0cm"><span georgia="">et où,</span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.5pt; padding:0cm"><span georgia="">depuis les Grecs, la nature a toujours été équilibrée au devenir»</span></span> </span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.5pt; padding:0cm"><span georgia="">(Albert Camus, <em><span georgia="">Essais</span></em>, p. 701)</span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align: left;"> </p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span georgia="">Le front des oliviers</span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""> <span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Il y a un pays au Sud de </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:personname productid="la France" w:st="on"><span style="color:#000000;">la France</span></st1:personname></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> où on ne ramasse plus les olives : les oliviers sont chargés de fruits, se dressent sur les collines mais personne ne fait plus la récolte. Les paysans interrogés répondent que c’est trop cher, qu’il est plus intéressant d’acheter de l’huile espagnole, cela coûte moins cher que de ramasser les olives. L’arbre oublié, <em><span georgia="">l’olivier, symbole méditerranéen par excellence</span></em>, n’est plus source de vie et de nourriture, il devient un élément décoratif pour les ronds-points ou les jardins. Un</span></span></span> <em><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia="">front</span></span></span></em> <span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia="">se constitue, une frontière, qui sépare les pays où on fait encore la récolte et les pays qui ont oublié l’importance de l’arbre, de la terre et de ses fruits.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> <span style="border:none windowtext 1.0pt; padding:0cm">Les mondes méditerranéens semblent hésiter entre une modernité programmée qui les éloigne de leur passé et une réactualisation de certaines valeurs archaïques. Un double mouvement se révèle dans la création littéraire et artistique : la disparition des anciens mondes culturels laisse parfois un vide préoccupant où les anciennes valeurs ne sont pas remplacées par de nouvelles valeurs ou par de nouveaux projets collectifs. Le soulèvement des peuples de la rive Sud de </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><span style="border:none windowtext 1.0pt; padding:0cm"><st1:personname productid="la M←diterran←e" w:st="on"><span style="color:#000000;">la Méditerranée</span></st1:personname></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="line-height:150%"><span georgia=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; padding:0cm"> démontre aujourd’hui la volonté d’accéder à la démocratie et à une gestion différente de l’Etat. Les Tunisiens qui se sont sacrifiés dans les mouvements de 2011 demandent, entre autres, plus de justice dans la répartition des richesses et plus de transparence dans l’exercice du pouvoir. Les peuples méditerranéens, en Egypte, Syrie, en Lybie, veulent écrire eux aussi, coûte que coûte, une autre page de leur histoire.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span georgia="">Les ravages de la démesure</span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Les mondes méditerranéens sont eux aussi victimes de la</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">démesure</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">: à la fin de la tragédie, le héros grec se rend compte qu’il est dans l’</span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">hybris</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, mais il est déjà trop tard. Les cultures méditerranéennes peuvent retrouver l’ancienne mesure, la</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">phronesis,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">qui établit une harmonie dans la relation avec le monde. Il est intéressant de citer à ce sujet l’écrivain méditerranéen Albert Camus qui dénonce dans ses écrits l’abandon du culte de la beauté, au cours d’un processus qu’il définit comme «l’exil d’Hélène» : la culture grecque a su combattre au nom de la beauté et cultivait la contemplation de la nature; or, notre monde a écarté la beauté et ne voit dans la nature qu’un réservoir de matières à exploiter. Ainsi l’écrivain poursuit sa réflexion :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> </span></span></span></em></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:personname productid="la M←diterran←e" w:st="on"><span style="color:#000000;">La Méditerranée</span></st1:personname></span></span></span></em></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> a son tragique solaire qui n’est pas celui des brumes. Certains soirs, sur la mer, au pied des montagnes, la nuit tombe sur la courbe parfaite d’une petite baie et, des eaux silencieuses, monte alors une plénitude angoissée. On peut comprendre en ces lieux que si les Grecs ont touché au désespoir, c’est toujours à travers la beauté, et ce qu’elle a d’oppressant. Dans ce malheur doré, la tragédie culmine. Notre temps, au contraire, a nourri son désespoir dans la laideur et dans les convulsions. […] Nous avons exilé la beauté, les Grecs ont pris les armes pour elle. Première différence, mais qui vient de loin. La pensée grecque s’est toujours retranchée sur l’idée de limite. Elle n’a pas poussé à bout, ni le sacré ni la raison. (« L’exil d’Hélène », in L’été, p. 853)</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Albert Camus ressentait clairement la menace qui pèse sur notre société lorsque la</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">contemplation de la nature</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">est remplacée par</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">l’exploitation illimitée des ressources naturelles</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">. Cette action n’est possible que dans un univers dominé par le culte de l’argent et de ses</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">symboles abstraits</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">: l’écrivain évalue précisément la nature de ce danger qui grandit au sein d’une société principalement fondée sur l’abstraction; c’est ce qu’il proclame haut et fort durant l’allocution pour l’attribution du prix Nobel :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Depuis un siècle environ, nous vivons dans une société qui n’est même pas la société de l’argent (l’argent ou l’or peuvent susciter des passions charnelles), mais celle des symboles abstraits de l’argent. La société des marchands peut se définir comme une société où les choses disparaissent au profit des signes. Quand une classe dirigeante mesure ses fortunes non plus à l’arpent de terre ni au lingot d’or, mais au nombre de chiffres correspondant idéalement à un certain nombre d’opération d’échange, elle se voue du même coup à mettre une certaine sorte de mystification au centre de son expérience et de son univers. Une société artificielle où la vérité charnelle de l’homme se trouve mystifiée. On ne s’étonnera pas alors que cette société ait choisi, pour en faire sa religion, une morale de principes formels, et qu’elle écrive les mots de liberté et d’égalité aussi bien sur ses prisons que sur ses temples financiers. Cependant on ne prostitue pas impunément les mots (Discours de Suède,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">p. 1082, nous soulignons).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’utopie libérale, qui conçoit une expansion sans limites du développement, conduit à la catastrophe : c’est la raison pour laquelle, aujourd’hui des économistes et des sociologues élaborent des modèles alternatifs, afin d’engager un processus de</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">décolonisation de l’imaginaire à partir d’une éthique de la décroissance</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(voir à ce sujet l’économiste Serge Latouche).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Il faudrait d’abord décoloniser notre esprit occidental au sujet de la relation avec la nature. La nature est dénaturée, privée de son pouvoir «ensorcelant» : nous sommes, en quelque sorte, les responsables d’un processus de <em><span georgia="">désenchantement du monde</span></em> qui a lieu à l’intérieur d’un univers artificiel bâti par l’humain de plus en plus séparé du monde naturel. A ce sujet, la voix de Hannah Arendt nous aide à mieux comprendre la condition de l’homme moderne :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">L’artifice humain du monde sépare l’existence humaine de tout milieu purement animal, mais la vie elle-même est en dehors de ce monde artificiel et par la vie l’homme demeure lié à tout autre organisme vivant. Depuis quelques temps, un grand nombre de recherches scientifiques s’efforcent de rendre la vie «artificielle» elle aussi, et de couper le dernier lien qui maintient encore l’homme parmi les enfants de la nature. […] Cet homme futur, que les savants produiront, nous disent-ils, en un siècle pas davantage, paraît en proie à la révolte contre l’existence humaine telle qu’elle est donnée, cadeau venu de nulle part (laïquement parlant) et qu’il veut pour ainsi dire échanger contre un ouvrage de ses propres mains</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(Hanna Arendt,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Condition de l’homme moderne,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">1958, p. 8-9).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Dans le même domaine de réflexion, à travers son essai</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">The Death of nature</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(1983), Carolyn Merchant dénonce aujourd’hui les mécanismes qui ont consolidé progressivement le pouvoir de la technoscience sur la sphère du vivant, à partir des théories philosophiques de Bacon. Pour contrer la tendance dominante qui vise l’appropriation du vivant, Serge Latouche, un économiste à contre-courant da la pensée officielle, propose une</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">utopie méditerranéenne,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">en accord avec les réflexions de Franco Cassano: les pays du Sud de l’Europe, la Grèce, l’Italie, l’Espagne et la France, seraient plus ouverts à l’idée de la décroissance, peut-être en raison de leur rapport avec une culture archaïque, pré-chrétienne, pré-capitaliste, comme si les gênes enfouis d’une culture étaient toujours capables de resurgir un jour. La</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">pensée méridienne</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, telle qu’elle a été formulée par Cassano, est axée sur une vision du Sud différente de celle que le Nord veut nous transmettre : c’est l’image d’un</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Sud vu par lui-même, </span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">selon ses propres exigences, ses rythmes, sa manière de vivre et son désir de rencontrer l’autre. Aujourd’hui, le Sud de l’Italie entend réécrire son histoire; en effet, de nombreux historiens et journalistes le considèrent comme une véritable colonie surexploitée par le Nord à partir du processus d’unification politique de la péninsule (voir entre autres le livre de Pino Aprile,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Terroni</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, éd. Piemme, 2010).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Si nous portons notre regard sur l’ensemble des mondes «sud», nous sommes amenés à considérer non seulement la rive Sud de </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:personname productid="la M←diterran←e" w:st="on"><span style="color:#000000;">la Méditerranée</span></st1:personname></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, mais aussi l’Afrique, l’Amérique latine, l’Inde, des régions qui veulent désormais affirmer leur présence culturelle et politique dans le monde. De nouveaux modes de penser sont élaborés par les «mondes Sud», de nouveaux instruments d’analyse et de nouveaux imaginaires qui s’opposent à la vision rationaliste et pragmatiste de l’Occident.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Un message hautement significatif est lancé aujourd’hui par une femme, Vandana Shiva, épistémologue indienne militant contre la disparition de l’agriculture paysanne, qui dénonce la déportation des populations de son pays (et dans le monde) engendrée par l’exploitation des ressources du territoire. Un de ses livres plus récents s’intitule <em><span georgia="">Les</span></em> <em><span georgia="">graines du suicide</span></em>: l’auteur fait référence aux semences hybrides de coton distribuées par les multinationales; ces graines demandent beaucoup de produits chimiques et obligent les paysans à s’endetter; pour ces raisons, ces graines ont provoqué une vague de suicides sans précédent en Inde. Shiva est persuadée qu’il faut croire dans la fertilité de la terre, qu’il faut revaloriser les anciennes modalités de relation avec le sol que la ‘révolution verte ’ (c'est-à-dire la révolution négative introduite par les produits chimiques dans l’agriculture) a effacées à travers l’imposition de l’agriculture industrielle (voir à ce sujet le film-enquête de Coline Serreau, <em><span georgia="">Solutions locales pour un désordre global,</span></em> 2010 et l’essai <em><span georgia="">Ecoféminisme</span></em> par Shiva et Maria Mies).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Croire dans la nature, dans la possibilité d’une vie en harmonie avec ses lois: telle est l’enjeu de la lutte pour la banque des semences, pour ne pas être expropriés des savoirs ancestraux par les multinationales de l’agroalimentaire. L’engagement théorique et politique de Shiva concerne la lutte pour la vie, contre la violence de la technologie et de la science moderne qui exercent leur activité, dans beaucoup de cas, au détriment de la nature et du corps (voir également à ce propos l’essai d’Ivan Illich, </span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La convivialité</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">). L’aboutissement paradoxal d’une pensée centrée sur la négation de la nature est la «</span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">culture hors sol</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">» : nous mangeons désormais des produits qui ne sont plus les fruits de la terre, dont les racines ne s’alimentent pas naturellement dans le sol, ils sont « nourris artificiellement », une sorte de</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">nature artificielle</span></span></span></em> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">sous perfusion</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Les écrivains et la terre : de nouveaux modes d’engagement</span></span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Depuis les origines de la culture méditerranéenne, les peuples ont inventé les lieux sacrés, ont créé des</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">sanctuaires</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, comme par exemple à proximité des tombeaux des héros grecs, ou, par la suite des martyrs chrétiens. Plusieurs écrivains méditerranéens ont</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">vécu</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">et célébré la fécondité de</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">leur</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">terre ; parmi ces auteurs il y a Cesare Pavese, qui, dans les années 40, illustrait clairement les modes d’émergence du lieu sacré, du lieu mythique :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em> </em><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Nelle radure, feste fiori sacrifici sull’orlo del mistero che accenna e minaccia di tra le ombre silvestri. Là, sul confine tra cielo e tronco, poteva sbucare il dio. Ora, carattere, non dico della poesia, ma della fiaba mitica è la consacrazione dei luoghi unici, legati a un fatto a una gesta a un evento. A un luogo, tra tutti, si dà un significato assoluto, isolandolo nel mondo. Così a ciascuno i luoghi dell’infanzia ritornano alla memoria; in essi accaddero cose che li han fatti unici e li trascelgono sul resto del mondo con questo suggello mitico (Del mito, del simbolo e d’altro, Feria d’agosto [1940-45],</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">a cura di M. Masoero, Einaudi, 2002, p. 126).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">A travers la relation à la terre qui se construit dans ses pages, Pavese se révèle très proche de Camus qui célèbre les</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">noces</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">de l’humain et de la terre :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">la saison tremble et l’été bascule. Les caroubiers mettent une odeur d’amour sur toute l’Algérie. Le soir ou après la pluie, la terre entière, son ventre mouillé d’une semence au parfum d’amande amère, repose pour s’être donnée tout l’été au soleil. Et voici qu’à nouveau cette odeur consacre les noces de l’homme et de la terre, et fait lever en nous le seul amour vraiment viril en ce monde : périssable et généreux (Noces, p. 76)</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> D’une certaine manière, l’écrivain tend à recréer</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">l’espace du sacré</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">qui a été progressivement marginalisé – voire exilé – de notre société. Les raisons du développement et de la croissance s’opposent radicalement au sacré car celui-ci constitue une limite au programme d’exploitation des ressources naturelles. L’écrivain et cinéaste italien Pier Paolo Pasolini avait parfaitement analysé la destruction des formes du sacré programmée par la société capitaliste dénonçant ouvertement dans ses articles, et de manière allégorique, dans ses films, ce processus en acte.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> La figure de Médée, interprétée par Maria Callas dans le film de Pasolini, prononce solennellement la formule rituelle, au cours d’un sacrifice :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">«</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Dai vita al seme e rinasci con il seme</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">».</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Dans le film, la figure de la femme est intimement liée à la fécondité de la terre : Médée s’oppose à Jason, la culture archaïque resurgit contre le pragmatisme du monde nouveau : à travers la réécriture de la tragédie d’Euripide, le cinéaste dénonce la destruction des mondes culturels opérée par le néocapitalisme. En effet, la permanence du</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">lien sacré</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">empêcherait la mise en place des structures </span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">d’exploitation et d’appropriation du vivant</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">: c’est pourquoi l’imposition de nouveaux modèles culturels engendre la banalisation, la sécularisation, le désenchantement du monde à travers les instruments de la propagande, à savoir l’école, la radio, les journaux, la télé, l’industrie culturelle.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Le processus d’<em><span georgia="">occidentalisation du monde</span></em> – tel qu’il est décrit par Serge Latouche – dérive de la parfaite continuité entre l’imposition d’une culture autre à travers <em><span georgia="">le colonialisme</span></em> et les nouvelles modalités du <em><span georgia="">développement économique</span></em>, qui entraînent l’anéantissement des cultures locales. Les formes concrètes de cet anéantissement peuvent aller de la déculturation jusqu’au génocide.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Une écologie de la création</span></span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Avec son film</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Biutiful cauntri</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(sorti en 2008, produit en 2007), la jeune réalisatrice Esmeralda Calabria a eu le courage de dénoncer les ravages de la pollution en Campanie : concrètement la mafia monopolise le traitement des déchets toxiques créant des décharges abusives partout dans le territoire habité ; les plantes et les animaux se meurent, les humains aussi, avec un taux de cancer des plus élevés en Europe.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> La disparition des espèces naturelles, déterminée par la pollution, produit inévitablement la destruction des mondes culturels : c’est le prix à payer si l’on poursuit sur la voie aveugle du développement sans limites.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Un jeune écrivain s’est engagé dans la lutte contre la criminalité organisée en Campanie, Roberto Saviano : son travail d’écriture est désormais indissociable de son action politique, tout comme pour Pasolini dans les années 60 et 70. Dans son roman-enquête <em><span georgia="">Gomorra,</span></em> il décrit sa région d’origine, </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:personname productid="la Campanie" w:st="on"><span style="color:#000000;">la Campanie</span></st1:personname></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, où la terre est occultée par le ciment, une terre de décharge, terre de violence, où les routes sont manifestement destinées aux camions, terre dévastée, façonnée par la nouvelle économie mondialisée qui gouverne les activités du port de Naples et de toute la région.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Saviano met à nu le fonctionnement du système de la criminalité organisée agissant comme un vaste réseau d’entrepreneurs sur le plan international: son action est néfaste pour les citoyens qui habitent la région et pour l’écosystème mondial. Dans un entretien publié par le</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Le Figaro</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(</span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:date day="25" ls="trans" month="11" w:st="on" year="08"><span style="color:#000000;">25/11/08</span></st1:date></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">), l’auteur parle ouvertement des problèmes engendrés par l’exercice de son métier d’écrivain militant :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Je ne pense plus qu'au présent. L'idée du futur m'angoisse. Tout ce qui avait été prévu ne s'est jamais réalisé. Il y a toujours eu des contre-indications. Donc, je vis au jour le jour et je préfère ne pas penser à l'avenir. En vérité, je suis très fatigué, car je dois mener deux batailles : l'une concerne mon style de vie, qui me pèse de plus en plus. L'autre, plus dure encore, est une bataille morale. Car la classe dirigeante du sud de l'Italie ne me supporte pas;elle ne supporte pas mon travail. Même certains intellectuels italiens cherchent à me faire passer pour une sorte de «clown» antimafia. […] Oui, au fond, ce succès les embarrasse et les renvoie à certaines contradictions. </span></span></span></em><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""><span style="font-style:normal">Gomorra </span></span></span></span></em><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">a montré que la littérature a encore un rôle à jouer, qu'elle peut contribuer à changer les choses, ou tout au moins les mentalités, comme au temps de Zola ou de Dickens. Or certains ont tendance à enfermer la littérature dans une marginalité et à se plaindre ensuite que personne ne lise…</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> A travers ce travail d’enquête, de création et de diffusion de la connaissance,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">la littérature rencontre la vie,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">plus que jamais elle est en mesure de lutter contre un système absurde fondé sur l’idée</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">d’une expansion illimitée dans un monde limité</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, notre planète.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> La société contemporaine ne connaît plus de limites, car la place laissée vide par le sacré est occupée aujourd’hui par l’<em><span georgia="">économie</span></em>. Par conséquent, c’est le profit qui guide les actions contre la terre et la violence contre les corps, et qui est à l’origine de complexes réseaux internationaux (voir à ce propos les essais de Castoriadis). Les mondes méditerranéens, en raison de la mondialisation, évoluent, en réalité, en relation directe avec le monde entier : dans les années 70, Pasolini avait déjà compris l’envergure de ce phénomène sur le plan international et avait l’intention de le montrer, à travers son roman allégorique qui est resté inachevé, <em><span georgia="">Petrolio;</span></em> il avait aperçu, bien avant les juges, les liens obscurs entre la <em><span georgia="">gestion de l’énergie</span></em> (ENI), le monde politique et économique italien et international. Avec <em><span georgia="">Petrolio,</span></em> il voulait surtout parler de l’affaire Mattei.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’Italie de Mattei, président de l’ENI assassiné en 1962, était sur le point de désigner de nouveaux pays pour son approvisionnement en pétrole et en méthane ; cependant, les milieux politiques italiens et américains ne voyaient pas positivement cette recherche d’autonomie énergétique de l’Italie. La mort de Mattei marque un tournant de la politique italienne en Méditerranée et accentue sa dépendance économique des Etats-Unis. Une partie du manuscrit de Pasolini a vraisemblablement disparu un mois après sa mort. Les ombres qui couvrent une grande partie de l’histoire politique italienne depuis 40 ans se dissipent ici et là, lorsqu’un juge opiniâtre veut aboutir à la vérité (Calia), ou bien lorsqu’un écrivain (Pasolini), un journaliste (De Mauro) ou un cinéaste (Rosi) veulent montrer le vrai visage du pouvoir. Les conséquences sont lourdes pour les auteurs : De Mauro a été éliminé en 1970, Pasolini est mort assassiné en 1975.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Dans l’essai <em><span georgia="">Profondo nero</span></em> (2009) les journalistes Giuseppe Lo Bianco et Sandra Rizza ont reconstruit les phases successives du travail d’enquête de De Mauro et de Pasolini sur l’affaire Mattei. Cet effort de compréhension du réel démontre clairement en quelle mesure l’écrivain est présent à l’histoire, à quel point il arrive à ressentir les mutations anthropologiques et politiques: qui mieux que Pasolini a compris l’évolution de la société italienne dans le contexte géopolitique méditerranéen des années 60 et 70 ?</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Sa parole prophétique et sa vision lucide l’ont conduit à vivre sur la ligne du feu, «là où le monde se renouvelle». Cela fait partie, selon Pasolini, du métier de l’écrivain qui se doit de ressentir les changements en acte, être réceptifs aux transformations de la société, comprendre les nouveaux mondes culturels.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:12.75pt"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span georgia="">Ecrire et survivre : une littérature de l’urgence</span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Aujourd’hui en Italie les écrivains migrants nous aident à avoir un autre regard sur nous- mêmes ; pour beaucoup d’entre eux la culture n’est pas séparée de la survie, ce qui engendre une autre approche de l’existence ; la situation de fragilité existentielle a forcément une incidence sur les formes de l’écriture.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">On pourrait parler donc d’une écriture de l’urgence,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">une écriture de la présence à l’histoire,une littérature qui vit entre les mondes</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, et qui parle souvent de la perte de la culture et de l’acquisition – ou du refus – d’une culture autre.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Entre deux mondes</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">: c’est précisément la condition existentielle que nous laisse apercevoir Laila Wadia, à travers son récit</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Curry di pollo :</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">la culture traditionnelle de l’Inde est incarnée par ses parents immigrés en Italie, qui représentent tout un monde archaïque, avec ses rituels, sa nourriture, sa manière de s’habiller, son langage;de l’autre côté, il y a la société italienne, à laquelle la jeune fille protagoniste du récit décide d’appartenir (cf. «Curry di pollo» in</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La seconda pelle</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(ouvrage collectif), textes recueillis par Roberta Sangiorgi, Ed. Eks&tra, Bologna, 2004). La fille de migrants choisit l’intégration, car elle entend effacer les différences, elle ressent l’abîme entre deux mondes qui communiquent difficilement, et pourtant, quelque chose advient, un fil fragile s’installe entre deux univers, une hypothèse concrète sur la culture à venir.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Nous pouvons apercevoir, à travers ce récit, la nature de ce phénomène mis en lumière par l’écrivain antillais Edouard Glissant : la <em><span georgia="">créolisation</span></em>. Personne ne peut prévoir l’évolution du complexe dialogue entre cultures différentes : de leur rencontre, ou de leur choc, naît la <em><span georgia="">créolisation</span></em> qui produit de nouvelles formes d’identités culturelles.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Christiana De Caldas Brito, née en 1939 à Rio de Janeiro, auteure d’origine brésilienne, vit en Italie et écrit en italien. Elle met en œuvre, à travers ses romans et ses récits, le ré-enchantement du monde, processus nécessaire pour la revalorisation des forces enfuies dans la nature et dans le cœur des êtres. Elle a publié plusieurs livres en italien : son écriture se rapproche, par moments, de l’expressionisme de Kafka, de l’ironie de Pirandello, du dénuement de Camus ; elle arrive à pénétrer dans les plis les plus intimes de la conscience de ses personnages, son écriture explore les situations apparemment sans importance, les détails insignifiants du quotidien sont chargés d’un sens nouveau.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Dans l’un de ses récits publiés dans le recueil</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Qui e là</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, les pouces se détachent de leurs corps, ainsi des millions de pouces d’immigrés se rendent à la préfecture pour donner leurs empreintes; ce récit dénonce l’abus de la part des forces de l’ordre qui exigent l’enregistrement des empreintes des immigrés, comme s’il s’agissait de criminels.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> De Caldas Brito dénonce une société de l’homologation, et surtout une société hautement surveillée ; l’ironie et la légèreté de son écriture pénètrent les plis du réel : l’art du récit devient une forme de narration qui met l’accent sur la pluralité des mondes, un souffle choral traverse les pages d’un autre ouvrage, <em><span georgia="">500 temporali.</span></em></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Nous rêvons d’un monde où plusieurs mondes trouvent leur place : en réalité, l’écrivaine brésilienne est capable de décrire cette pluralité par le biais d’un dialogisme qui ouvre à la diversité des sphères individuelles.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Les récits de Christiana De Caldas Brito amorcent un processus de <em><span georgia="">ré-enchantement du monde</span></em> : la nature reprend ses droits sur l’univers artificiel construit par les humains. Dans son récit <em><span georgia="">I due falò,</span></em> un grand chêne dépose sa graine dans le ventre d’une jeune fille qui aime les arbres : la graine se développe et grandit. Mais la plante qui pousse dans le ventre de la fille est extirpée chirurgicalement : en réalité, la techno-science reprend ses droits sur les forces naturelles, imposant sa violence et ses lois dans la relation entre l’humain et la nature:</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La dottoressa mi incitava a confessare cose che non erano successe. Mi fece un’ecografia. La vidi a disagio mentre gurdava lo schermo. «Devo parlare con i tuoi», mi disse, molto seria. Cercava le parole per rivelare ai miei genitori chi ero io, sì, incinta, ma…esitava nel dire quello che aveva visto. Ai miei genitori domandò se avevo l’abitudine di salire sugli alberi. Al loro assenso, lei chiarì che la vita che stava crescendo dentro di me, il seme che si era annidato nella mia parte più intima, era…era…il seme di un albero. Mia madre abbassò la testa e disse : «Di una quercia». La dottoressa continuò : «il seme di un albero ha trovato in vostra figlia l’umidità e il calore necessari alla sua crescita». Fu fissato l’intervento. La dottoressa tolse la vita che si era avventurata dentro di me. Mise dentro ad un vetro con la formalina una pianta piccola piccola» (</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Revue</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Kuma,</span></span></span></em> <span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">n. 17</span></span></span><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">)</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">«Le docteur m’incitait à avouer des choses qui ne s’étaient pas produites. Elle me fit une échographie. Elle était mal à l’aise pendant qu’elle regardait l’écran. ‘Je dois parler à tes parents’, me dit-elle, très sérieuse. Elle cherchait les mots pour révéler à mes parents que j’étais moi enceinte, mais…. elle hésitait à dire ce qu’elle avait vu. Elle demanda à mes parents si j’avais l’habitude de grimper sur les arbres. Quand ils répondirent que oui, elle expliqua que la vie qui se développait à l’intérieur de moi, la graine qui avait nidifié dans ma partie la plus intime était…était…la graine d’un arbre. Ma mère baissa la tête et dit : ‘D’un chêne’. Le docteur continua : ‘la graine d’un arbre a trouvé dans votre fille l’humidité et la chaleur nécessaires à sa croissance’. La date de l’opération fut fixée. Le docteur enleva la vie qui s’était aventurée en moi. Elle mit dans un bocal avec du formol une toute petite plante»</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La question de l’urgence écologique associée à un désir d’utopie concrète touche, en quelque sorte, l’écriture de Caldas Brito qui apparaît aujourd'hui comme une figure de premier plan dans le panorama des écrivains migrants vivant en Italie.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><b><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Les limites de l’occidentalisation</span></span></span></b></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Dans une époque que Jean-Pierre Dupuy a définie comme l’</span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">ère du sursis</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, car sur la voie de l’autodestruction, les penseurs critiques manifestent clairement l’exigence de nouveaux modèles théoriques. Il est urgent que la pensée se hisse à la hauteur des questions du nouveau monde et surtout que la pensée critique ne reste pas confinée dans les murs des instituts ou des universités. Il doit exister des relations de plus en plus étroites entre théorie et pratique pour lutter contre une</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">académisation du savoir</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">. En effet, selon Maria Mies : «la connaissance par ‘spectateur’ contemplatif et non impliqué doit être remplacée par une</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">participation active dans des actions» (Ecoféminisme,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">L’Harmattan, Paris, 1998).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Castoriadis et Dupuy, qui dénoncent dans leurs essais le phénomène de la disparition du sacré, manifestent l’exigence concrète d’adapter la théorie critique à de nouvelles pratiques. Dupuy s’exprime en ces termes :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’emprise de l’économie sur les sociétés modernes ne fait qu’un avec le retrait du sacré qui les constituent […]. Les économistes utilisaient naguère l’expression en forme d’oxymore : «la concurrence pure et parfaite» […]. Cette formule signifiait que les gens n’avaient en fait pas besoin de se rencontrer ni d’échanger autre chose que des marchandises, encore moins de s’aimer, pour former une société efficace et pacifiée. Cette utopie en forme de cauchemar est peut-être le prix à payer par une société désormais dépourvue des protections que le sacré lui assurait. L’économie, à la fois réalité et pensée, occupe en creux la place du sacré. Elle en est la marque suprême (</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Dupuy,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La marque du sacré,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">p. 226-227).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Quant à Castoriadis, il affirme à plusieurs reprises la nécessité d’une pensée écologique face à l’anéantissement de différents milieux humains :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’écologie est subversive car elle met en question l’imaginaire capitaliste qui domine la planète. Elle en récuse le motif central selon lequel notre destin est d’augmenter sans cesse la production et la consommation […]</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><i><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> <em><span georgia=""> Il n’y a pas seulement la dilapidation irréversible du milieu et des ressources non remplaçables. Il y a aussi la destruction anthropologique des êtres humains transformés en bêtes productrices et consommateurs, en zappeurs abrutis. Il y a destruction des milieux de vie. Les villes, par exemple, […] sont détruites au même rythme que la forêt amazonienne. (Une société à la dérive,</span></em></span></span></span></i> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">p. 237).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’offensive culturelle</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">de l’Occident, son agressivité fondamentale, n’épargne pas les régions méditerranéennes; par conséquent, il est nécessaire aujourd’hui un changement radical de notre pensée qui s’est forgée sur le modèle culturel de l’ultralibéralisme. Seulement après</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">une décolonisation de notre imaginaire</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">nous pouvons inventer l’avenir, revenir à une conception</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">autre</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">de la nature, amorcer un processus de ré-ensorcellement, de ré-enchantement du monde naturel, pour acquérir la conscience de sa richesse.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> La <em><span georgia="">richesse</span></em> est l’une des qualités de la nature, qui se distingue de la <em><span georgia="">surabondance</span></em>; la prise de conscience de l’offensive exercée sur le vivant permettrait de <em><span georgia="">réécrire l’histoire</span></em> et de créer de nouvelles valeurs, cela pourrait ouvrir la voie à une reconsidération du concept de «vie», des lois naturelles, de l’autonomie des communautés afin de permettre une différente circulation des biens communs et des êtres. La bataille contre les OGM est significative à ce propos :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Les OGM sont la dernière illustration du phénomène de dépossession des paysans de la fécondité naturelle des plantes au profit des firmes agroalimentaires. La privatisation du vivant a pu fort justement être analysée comme une nouvelle forme d’enclosure ou d’appropriation excluante des biens communs (</span></span></span></em><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""><span style="font-style:normal">Latouche,</span></span></span></span></em><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Sortir de la société de consommation,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">p. 101).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> L’un des</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">biens communs</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">est le</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">savoir</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, conçu comme</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">bien relationnel</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">: les écoles, les universités devraient être le lieu de l’échange, du dialogue culturel et entre les générations. Le savoir n’est pas une marchandise, on ne peut pas le négocier comme tout autre bien sur le marché. La défense du savoir et des savoirs oubliés est l’un des objectifs des défenseurs de la décroissance qui s’inspirent, entre autres, de la pensée d’Ivan Illich. On pourrait ici rappeler ce qu’il écrit dans</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La convivialité :</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Au stade avancé de la production de masse, une société produit sa propre destruction. La nature est dénaturée. L’homme déraciné, castré dans sa créativité, est verrouillé dans sa capsule individuelle. La collectivité est régie par le jeu combiné d’une polarisation exacerbée et d’une spécialisation à outrance […] Si nous voulons pouvoir dire quelque chose du monde futur, dessiner les contours théoriques d’une société à venir qui ne soit pas hyperindustrielle, il nous faut reconnaître l’existence d’échelles et de limites naturelles</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(Ivan Illich</span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">p. 455-456).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Illich, tout comme Castoriadis, insiste sur le concept de «limite» et sur l’idée d’autolimitation. Mais quelles sont les limites à ne pas franchir ? C’est la question que se pose Castoriadis lorsqu’il aborde la question du développement des études scientifiques ; leur autonomisation par rapport à d’autres sphères de l’humain pourrait engendrer une logique d’autodestruction :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">«Comment tracer la limite? Pour la première fois, dans une société non religieuse, nous avons à affronter la question : faut-il contrôler l’expansion du savoir lui-même ? »</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">1.</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Nous ne voulons pas d’une expansion sans limites de la production</span></span></span></em></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="background-image: none; background-attachment: scroll; background-color: white; background-position: 0% 0%; background-repeat: repeat repeat;"><span style="line-height: 150%;"><span style="vertical-align: baseline;"><span new="" roman="" times=""><span style="font-size: 11pt; border: 1pt none windowtext; padding: 0cm;"><span style="line-height:150%"><span georgia="">2.</span></span></span><font size="3"> </font><span style="border: 1pt none windowtext; padding: 0cm;"><span style="line-height: 150%;"><span georgia=""><span style="font-size: 11pt;"><i>Nous voulons une expansion libre du savoir mais nous ne pouvons plus prétendre ignorer que cette expansion contient en elle-même des dangers qui ne peuvent pas être définis pas avance […]</i></span> </span></span></span><span style="font-size: 11pt; border: 1pt none windowtext; padding: 0cm;"><span style="line-height:150%"><span georgia=""><em><span georgia="">Les frontières existent, et lorsqu’on les aura franchies il sera par définition trop tard – comme les héros de la tragédie antique n’apprennent qu’ils sont dans l’ </span></em>hybris<em><span georgia="">, l’excès, qu’une fois la catastrophe advenue</span></em> (Castoriadis, <em><span georgia="">La société à la dérive</span></em>, p. 239).</span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Le philosophe grec croit qu’une écologie fondée sur un projet politique d’autonomie aurait la fonction de tracer les frontières qui délimitent l’expansion illimitée de la technoscience, puisque pour la première fois dans l’histoire, nous vivons dans une société où la religion n’occupe plus une place centrale</span></span></span></span><a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span style="color:#000000;"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span georgia="">[1]</span></span></span></span></span></span></span></span></a><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La création, qu’elle soit artistique, politique ou philosophique, peut donner sens à l’Être</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, elle a la possibilité de lutter contre cette immense machine du pouvoir qui détruit toute créativité à travers la pure «gestion» des êtres et des choses, dans un processus continu de bureaucratisation de la vie.</span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Serge Latouche, sur le chemin indiqué par Franco Cassano, affirme l’importance des racines culturelles de l’identité méditerranéenne commune à l’Europe du Sud car les anciennes valeurs méditerranéennes pourraient s’opposer à l’homologation et à l’uniformisation culturelle :</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><i><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> Cette Europe ne serait plus l’Europe des Bourses mondialisées, de Francfort et de l’euro, de l’américanisation forcenée […] Ce serait l’Europe d’une civilisation plus conviviale, plus humaine, plus sociale, plus tolérante […] plus culturelle, appuyée sur les valeurs méditerranéennes aujourd’hui brimées et refoulées : la solidarité, le sens de la famille, un art de vivre, une conception du temps et de la mort […] Le mythe d’une voie méditerranéenne témoigne de l’existence de racines préindustrielles, précapitalistes, prémodernes, voire préchrétiennes, au cœur même de l’Occident (p. 163-164).</span></span></span></i></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><span style="color:#000000;"> Cependant, il faut distinguer un vrai projet culturel d’un pur mensonge politique. Le «partenariat euroméditerranéen» proposé par la classe politique française et européenne risque de se transformer en un processus de radicale déculturation pour les peuples du bassin Méditerranéen, car l’idée d’Union serait plutôt fondée sur le libre échange économique et non pas sur des valeurs culturelles communes</span><a href="#_ftn2" name="_ftnref2" title=""><span style="color:#000000;"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span georgia="">[2]</span></span></span></span></span></a><span style="color:#000000;">.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> A partir des réflexions de Latouche, Castoriadis et Cassano, nous avons envie de poser la question: une autre Méditerranée est-elle possible ? Oui, mais seulement si l’Europe remet en question son modèle de développement et s’engage dans le processus lent et difficile de la « <em><span georgia="">désoccidentalisation »</span></em> du monde.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"> </p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><strong><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Bibliographie</span></span></span></strong></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Aprile Pino,</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Terroni. Tutto quello che è stato fatto perché gli Italiani del Sud diventassero meridionali</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, ed. </span></span></span><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Piemme, Milan, 2010.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Biancofiore Angela, «L’apocalypse selon Ernesto De Martino : autour de la notion de ‘fin du monde’», in</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Résurgences du mythe</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, textes recueillis et présentés par Pascal Gabellone, PULM, Montpellier, 2010.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Biancofiore Angela,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Pasolini, devenir d’une création,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">L’Harmattan, Paris, 2011.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Camus Albert,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Essais</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, éd. établie et annotée par Roger Quilliot et Louis Faucon, Gallimard, Pléiade, Paris, 1965.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Carretta Luisella, <em><span georgia="">Il mondo in una valigia,</span></em> Campanotto, Udine, 2006.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Cassano Franco,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La pensée méridienne. Le Sud vu par lui-même,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Ed de l’Aube, </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:personname productid="La Tour-d" w:st="on"><span style="color:#000000;">La Tour-d</span></st1:personname></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">'Aigues, 2005.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="color:#000000;"><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Cassano Franco</span></span></span><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Modernizzare stanca. Perdere tempo, guadagnare tempo</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Il Mulino, Bologna, 2002.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Castoriadis Cornelius,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La montée de l’insignifiance. Les carrefours du labyrinthe 4</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Seuil, Paris, 1996.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span style="color:#000000;"><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Castoriadis Cornelius, <em><span georgia="">Une société à la dérive. Entretiens et débats </span></em></span></span></span></span><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><em><span georgia="" style="font-family:"><st1:phone o:ls="trans" w:st="on"><span style="color:#000000;">1974-1997</span></st1:phone></span></em></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Seuil, Paris, 2005.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">De Caldas Brito Christiana,</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Qui e là,</span></span></span></em> <span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Cosmo Iannone Editore, Isernia, 2004.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">De Caldas Brito Christiana,</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">500 temporali</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Cosmo Iannone Editore, Isernia, 2006. </span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">De Caldas Brito Christiana,</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">I due falò</span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia=""> in <i>Soyons le changement... Nouvelles tendances dans la littérature italienne contemporaine. Une Anthologie, </i>textes recueillis par Romano Summa et Sondes Ben Abdallah sous la direction de Angela Biancofiore, Montpellier, Euromédia, Levant, 2016.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Decrop Geneviève, «Redonner des chances à l’utopie»,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Utopia</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, n. 1, 2006.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Dupuy Jean-Pierre,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La marque du sacré,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Carnets nord, Paris, 2008.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Illich Ivan,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La convivialité,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">[1973]</span></span></span><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Œuvres complètes I,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Fayard, Paris, 2003.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Latouche Serge,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Sortir de la société de consommation</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Les liens qui libèrent, Paris, 2010.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Lo Bianco Giuseppe; Rizza Sandra,</span></span></span> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Profondo nero,</span></span></span></em> <span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Chiarelettere, Milan, 2009.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Merchant Carolyne,</span></span></span> <em><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">The Death of Nature. Women, Ecology and the scientific Revolution,</span></span></span></em> <span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Harper and Row, New York, 1983.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Mies Maria et Shiva Vandana,</span></span></span> <em><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Ecofeminism,</span></span></span></em> <span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Zed books, </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:city w:st="on"><st1:place w:st="on"><span style="color:#000000;">London</span></st1:place></st1:city></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, 1993,</span></span></span> <em><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Ecoféminisme</span></span></span></em><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, L’Harmattan, Paris, 1998.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Migranti</span></span></span></em> <span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(ouvrage collectif), Eks&Tra éd., </span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="" style="font-family:"><st1:city w:st="on"><st1:place w:st="on"><span style="color:#000000;">Bologna</span></st1:place></st1:city></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="EN-GB" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, 2004.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Pavese Cesare, Del mito, del simbolo e d’altro, Feria d’agosto (1940-45),</span></span></span></em> <em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Tutti i racconti,</span></span></span></em> <span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">a cura di M. Masoero, Einaudi, 2002.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Pavese Cesare, Littérature et société</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">suivi de</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Le mythe,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Paris, Gallimard, 1999.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Saviano Roberto</span></span></span><em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Gomorra. Viaggio nell’impero economico e nel sogno di dominio della camorra, </span></span></span></em><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Mondadori, Milan, 2006 (trad fr. </span></span></span><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Gallimard, Paris, 2007).</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Summa Romano – Ben Abdallah Sondes (éds), </span></span></span><i><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Soyons le changement... Nouvelles tendances dans la littérature italienne contemporaine. Une Anthologie, </span></span></span></i><span lang="IT" style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Montpellier, Euromédia, Levant, 2016.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Traoré Aminata,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Le viol de l’imaginaire</span></span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">, Fayard / Actes Sud, Paris, 2002.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Virilio, Paul,</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Le futurisme de l’instant,</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Galilée, Paris, 2009.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"><span style="color:#000000;"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="line-height:150%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" times=""><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">Wadia Laila, «Curry di pollo», in</span></span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">La seconda pelle</span></span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:11.0pt; padding:0cm"><span style="line-height:150%"><span georgia="">(ouvrage collectif), textes recueillis par Roberta Sangiorgi, Ed. Eks&tra, Bologna, 2004.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></p>
<p style="text-align:justify"> </p>
<p> </p>
<div>
<hr align="left" size="1" width="33%" />
<div id="ftn1">
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><a href="#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span style="color:#000000;"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span lang="IT" style="font-size:12.0pt"><span new="" roman="" times="">[1]</span></span></span></span></span></a><span style="color:#000000;"> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">«Nous vivons dans la première société depuis le début de l’histoire de l’humanité où la religion n’occupe pas le centre de la vie sociale. Pourquoi cette énorme place de la religion ? Parce qu’elle rappelait à l’homme qu’il n’était pas maître du monde, qu’il vivait sur l’Abîme, le Chaos … elle «donnait sens» à tout ce qui est […]. « Mais en même temps elle rappelait à l’homme sa limitation, elle lui rappelait que l’Être est insondable et immaîtrisable. Or une</span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">écologie intégrée dans un projet politique d’autonomie</span></span></em> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">doit à la fois indiquer cette limitation de l’homme, et lui rappeler que l’Être n’a pas de sens, que c’est nous qui créons le sens à nos risques et périls» (p. 249).</span></span></span></span></span></span></span></p>
<p class="MsoFootnoteText"> </p>
</div>
<div id="ftn2">
<p style="text-align:justify"><span style="font-size:12pt"><span style="background:white none repeat scroll 0% 0%"><span style="vertical-align:baseline"><span new="" roman="" style="font-family:" times=""><a href="#_ftnref2" name="_ftn2" title=""><span style="color:#000000;"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span class="MsoFootnoteReference" style="vertical-align:super"><span lang="IT" style="font-size:12.0pt"><span new="" roman="" times="">[2]</span></span></span></span></span></a><span style="color:#000000;"> <span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">«Si l’Union européenne, fortement poussée par l’axe Paris-Rome-Madrid, s’intéresse aux pays de la rive sud du bassin méditerranéen, c’est pour leur proposer une zone de libre échange dont les conditions reviennent à leur demander de s’imposer un véritable ajustement structurel. Autrement dit, la culture commune sert à vendre un projet de déculturation accélérée! […] Cette intégration économique (voir le processus de Barcelone, 1995, création d’un marché commun, zone de libre échange…) vise une stabilité politique sous la surveillance de l’OTAN nécessaire à la perpétuation des flux pétroliers et gaziers» (Serge Latouche,</span></span> <em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">Sortir de la société de consommation</span></span></em><span style="border:none windowtext 1.0pt; font-size:10.0pt; padding:0cm"><span georgia="">, Les liens qui libèrent, Paris, 2010, p.166-167).</span></span></span></span></span></span></span></p>
<p class="MsoFootnoteText"> </p>
</div>
</div>
<p> </p>