<article about="/content/le-public-comme-foule-representations-du-musee-dans-la-bande-dessinee-contemporaine-face-la" class="article-revue is-promoted full clearfix" data-history-node-id="295" role="article" style="box-sizing:border-box; display:block; color:#333333; font-family:&quot;Helvetica Neue&quot;, Helvetica, Arial, sans-serif; font-size:14px; font-style:normal; font-variant-ligatures:normal; font-variant-caps:normal; font-weight:400; letter-spacing:normal; orphans:2; text-align:start; text-indent:0px; text-transform:none; widows:2; word-spacing:0px; -webkit-text-stroke-width:0px; white-space:normal; background-color:#fcf9f9; text-decoration-thickness:initial; text-decoration-style:initial; text-decoration-color:initial"> <div class="content"> <div class="field field--name-body field--type-text-with-summary field--label-hidden field--item"> <ul style="box-sizing:border-box; margin-bottom:10px; padding-left:1.5em"> <li style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><strong style="box-sizing:border-box; font-weight:700">Construire le public comme une foule&nbsp;: une histoire de proc&eacute;d&eacute;s graphiques</strong></span></span></li> <li style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><strong style="box-sizing:border-box; font-weight:700">Une foule muette</strong></span></span></li> <li style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><strong style="box-sizing:border-box; font-weight:700">Regard de la foule, regard sur la foule</strong></span></span></li> </ul> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Les noms &laquo;&nbsp;foule&nbsp;&raquo; et &laquo;&nbsp;public&nbsp;&raquo; ont la particularit&eacute; lexicale d&rsquo;&ecirc;tre au singulier et de d&eacute;signer une r&eacute;alit&eacute; ou une construction sociologique plurielle. Comme il est d&eacute;fini par les &eacute;tudes en mus&eacute;ologie, le public de mus&eacute;e est h&eacute;t&eacute;rog&egrave;ne&nbsp;; avec le &laquo;&nbsp;renouveau mus&eacute;ologique<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn1" id="_ftnref1" name="_ftnref1" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">1</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;, l&rsquo;accent est port&eacute; sur les sp&eacute;cificit&eacute;s des groupes qui le composent pour leur offrir la meilleure exp&eacute;rience de visite (familles, groupes scolaires, personnes en situation de handicap). Ces personnes sont li&eacute;es par une d&eacute;marche commune&nbsp;: une activit&eacute; culturelle. La foule partage le caract&egrave;re pluriel et collectif du public mais elle n&rsquo;est pas li&eacute;e exclusivement &agrave; une activit&eacute;. Elle est commun&eacute;ment d&eacute;finie par la concentration de personnes, de corps dans un m&ecirc;me espace comme Gustave Le Bon le rappelle&nbsp;: &laquo;&nbsp;Au sens ordinaire, le mot foule repr&eacute;sente une r&eacute;union d&rsquo;individus quelconques, quels que soient leur nationalit&eacute;, leur profession ou leur sexe, quels que soient aussi les hasards qui les rassemblent<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn2" id="_ftnref2" name="_ftnref2" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">2</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>.&nbsp;&raquo; C&rsquo;est dans leurs comportements que se trouvent les diff&eacute;rences entre ces deux groupes. Si le public d&eacute;signe un collectif, les comportements de chacun&sdot;e sont personnels, les &oelig;uvres sont appr&eacute;ci&eacute;es individuellement ou en petits groupes<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn3" id="_ftnref3" name="_ftnref3" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">3</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>. Au contraire, la foule tend &agrave; lisser ces diff&eacute;rences pour former une r&eacute;alit&eacute; collective dans laquelle &laquo;&nbsp;les sentiments et les id&eacute;es de toutes les unit&eacute;s sont orient&eacute;s dans une m&ecirc;me direction<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn4" id="_ftnref4" name="_ftnref4" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">4</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. Dans ce cas, elle devient une &laquo;&nbsp;foule psychologique<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn5" id="_ftnref5" name="_ftnref5" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">5</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;, c&rsquo;est-&agrave;-dire &laquo;&nbsp;un &ecirc;tre provisoire, compos&eacute; d&rsquo;&eacute;l&eacute;ments h&eacute;t&eacute;rog&egrave;nes pour un instant soud&eacute;s<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn6" id="_ftnref6" name="_ftnref6" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">6</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>, par sa renomm&eacute;e mondiale (70% des visiteur&sdot;euses du Louvre souhaitent la voir<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn7" id="_ftnref7" name="_ftnref7" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">7</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>), attire un grand nombre de personnes et la salle des &Eacute;tats, o&ugrave; elle est expos&eacute;e, est devenue une &eacute;tape presque obligatoire, chacun&sdot;e vient pour la voir. Depuis 2005, le mus&eacute;e du Louvre invite des auteur&sdot;rices de bande dessin&eacute;e en leur laissant &laquo;&nbsp;carte-blanche<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn8" id="_ftnref8" name="_ftnref8" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">8</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; pour cr&eacute;er un album autour du mus&eacute;e et de ses collections. Certain&sdot;es dessinateur&sdot;rices choisissent de s&rsquo;emparer de l&rsquo;exp&eacute;rience de la visite et des comportements du public pour tisser leur histoire. L&rsquo;attraction de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;sur les visiteur&sdot;euses devient alors une possibilit&eacute; de r&eacute;flexion, de repr&eacute;sentation et de critique pour les b&eacute;d&eacute;istes. Dans cette salle o&ugrave; tous les regards sont tourn&eacute;s vers la m&ecirc;me petite surface peinte, le comportement enti&egrave;rement collectif du public est mis en s&eacute;quences par les auteur&sdot;rices. Ainsi, la repr&eacute;sentation de la fr&eacute;quentation des salles, des habitudes de visite et des &oelig;uvres renouvellerait par le prisme de la bande dessin&eacute;e le regard des lecteur&sdot;rices sur le mus&eacute;e et leur mani&egrave;re d&rsquo;appr&eacute;hender la visite.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Cet article se concentrera sur la lecture des sc&egrave;nes o&ugrave; le public fait foule devant&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;et sur l&rsquo;analyse des strat&eacute;gies mises en &oelig;uvre par les b&eacute;d&eacute;istes. Il s&rsquo;agira de montrer comment, &agrave; travers des pratiques diff&eacute;rentes, les dessinateur&sdot;rices arrivent &agrave; cr&eacute;er un effet de foule et dans quel but cet effet est recherch&eacute; dans les albums de la collection du Louvre. Neuf des albums de la collection construisent des propositions int&eacute;ressantes qui s&rsquo;interrogent sur cette salle et sur les visiteur&sdot;euses qui admirent le tableau (ou du moins essayent). D&rsquo;abord, David Prudhomme<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn9" id="_ftnref9" name="_ftnref9" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">9</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>, Florent Chavouet<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn10" id="_ftnref10" name="_ftnref10" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">10</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;et Mo/CD<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn11" id="_ftnref11" name="_ftnref11" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">11</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;portent un regard r&eacute;aliste et humoristique sur la situation, l&rsquo;extrapolation permet de construire une critique des conditions de visite. Ensuite, Li Chi-Tak, Chang Sheng, Shin&rsquo;Ichi Sakamoto et le duo Bernard Yslaire et Jean-Claude Carri&egrave;re s&rsquo;interrogent sur le temps des &oelig;uvres et du mus&eacute;e.&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn12" id="_ftnref12" name="_ftnref12" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">12</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;de Li Chi-Tak et la nouvelle &laquo;&nbsp;D&eacute;j&agrave; vu<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn13" id="_ftnref13" name="_ftnref13" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">13</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; de Chang Sheng passent par le genre de la science-fiction. Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, Bernard Yslaire et Jean-Claude Carri&egrave;re optent pour la bande dessin&eacute;e historique, en particulier le moment r&eacute;volutionnaire de 1789. &laquo;&nbsp;La reine Antoinette rencontre Monna Lisa<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn14" id="_ftnref14" name="_ftnref14" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">14</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; est une fiction librement inspir&eacute;e de la figure de Marie-Antoinette, alors que&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Ciel au-dessus du Louvre</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn15" id="_ftnref15" name="_ftnref15" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">15</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;retrace (avec des libert&eacute;s fictionnelles) l&rsquo;histoire du Louvre pendant cette m&ecirc;me R&eacute;volution Fran&ccedil;aise. Enfin, Jirō Taniguchi<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn16" id="_ftnref16" name="_ftnref16" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">16</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;et Taiyō Matsumoto<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn17" id="_ftnref17" name="_ftnref17" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">17</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;r&ecirc;vent une vie secr&egrave;te et fantastique dans le mus&eacute;e afin de pr&eacute;senter un fort contraste entre les salles vides, magiques et parfois inqui&eacute;tantes, et les salles bond&eacute;es o&ugrave; l&rsquo;imaginaire ne peut pas se d&eacute;velopper.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">La premi&egrave;re partie, en partant d&rsquo;une planche de Daumier (1852), s&rsquo;arr&ecirc;tera sur les proc&eacute;d&eacute;s graphiques employ&eacute;s dans les albums. La deuxi&egrave;me s&rsquo;int&eacute;ressera &agrave; la construction d&rsquo;une unit&eacute; mentale de la foule en plus de l&rsquo;unit&eacute; corporelle. Enfin, il sera temps d&rsquo;aborder la mani&egrave;re dont les auteur&sdot;rices du corpus pr&eacute;sentent le regard de la foule et proposent une fa&ccedil;on de contempler les &oelig;uvres.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Construire le public comme une foule&nbsp;: une histoire de proc&eacute;d&eacute;s graphiques</span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">La mutation du public en foule aux yeux du lectorat s&rsquo;op&egrave;re d&rsquo;abord gr&acirc;ce &agrave; des proc&eacute;d&eacute;s graphiques. Deux courants contraires cohabitent dans ces repr&eacute;sentations avec un but commun, celui de faire ressortir la densit&eacute; de la foule aux yeux des lecteur&sdot;rices. Le premier est la volont&eacute; d&rsquo;une anonymisation totale des individus pour les fondre dans une masse graphique, le second est la multiplication des d&eacute;tails dans la repr&eacute;sentation pour arriver &agrave; une saturation visuelle et produire un effet de foule.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Ces choix mis en &oelig;uvre chez plusieurs dessinateur&sdot;rices contemporain&sdot;es sont d&eacute;j&agrave; pr&eacute;sents dans les caricatures du XIX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle. Les Salons de peinture et de sculpture sont tr&egrave;s fr&eacute;quent&eacute;s&nbsp;; ce sont des manifestations culturelles majeures qui sont largement comment&eacute;es dans la presse. Les journaux proposent des reproductions en gravure des &oelig;uvres pr&eacute;sent&eacute;es. Les caricaturistes se mettent aussi &agrave; couvrir ce sujet d&rsquo;actualit&eacute; avec leurs moyens d&rsquo;expression et vont jusqu&rsquo;&agrave; railler le public face aux &oelig;uvres. Un Salon caricatural est &laquo;&nbsp;une sorte de compte rendu en images humoristiques<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn18" id="_ftnref18" name="_ftnref18" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">18</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. &Agrave; ses d&eacute;buts, il &laquo;&nbsp;se caract&eacute;rise par l&rsquo;assemblage de parodies d&rsquo;&oelig;uvres expos&eacute;es au Salon annuel<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn19" id="_ftnref19" name="_ftnref19" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">19</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;, au fur et &agrave; mesure une attention plus grande est port&eacute;e au public et &agrave; ses r&eacute;actions.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Honor&eacute; Daumier, dans la tradition des physionomies, d&eacute;die une s&eacute;rie enti&egrave;re au public du Salon<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn20" id="_ftnref20" name="_ftnref20" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">20</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>, dans laquelle il se moque de diff&eacute;rents groupes venant &agrave; l&rsquo;exposition. La troisi&egrave;me illustration de la s&eacute;rie, intitul&eacute;e &laquo;&nbsp;Devant les tableaux de Meissonier<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn21" id="_ftnref21" name="_ftnref21" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">21</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; (<em style="box-sizing:border-box">Figure 1</em>), montre une foule de visiteurs de l&rsquo;&eacute;poque en haut-de-forme se pressant les uns contre les autres pour arriver &agrave; voir les &oelig;uvres du peintre, les visiteurs sont oblig&eacute;s de se contorsionner, vers le haut ou sur le c&ocirc;t&eacute;, pour essayer d&rsquo;apercevoir le tableau. Celui-ci est d&rsquo;ailleurs invisible pour le lectorat du journal. Daumier rend la foule compacte en dessinant un arri&egrave;re-plan charg&eacute;, pas un seul espace n&rsquo;est laiss&eacute; vide, les chapeaux des visiteurs et les &oelig;uvres accroch&eacute;es &agrave; touche-touche remplissent la perspective. De plus, les personnages pr&eacute;sents sur les bords de l&rsquo;illustration sont coup&eacute;s, faisant comprendre que cette sc&egrave;ne est bien plus &eacute;tendue que ce que le cadrage permet de montrer. Cette densit&eacute; visuelle est coupl&eacute;e &agrave; la repr&eacute;sentation d&rsquo;anonymes, &agrave; part le peintre (encastr&eacute; entre deux messieurs en bas &agrave; droite), personne n&rsquo;est reconnaissable, ce qui int&eacute;resse Daumier c&rsquo;est le comportement collectif, la cohue, la repr&eacute;sentation de types&nbsp;: la foule vient pour voir. En effet, la sc&egrave;ne qui se d&eacute;roule occulte compl&egrave;tement le th&egrave;me du Salon, les &oelig;uvres expos&eacute;es disparaissent pour ne laisser place qu&rsquo;&agrave; des crayonn&eacute;s abstraits ou des cadres vides. Admirer les &oelig;uvres n&rsquo;est alors plus possible, ni pour le lectorat du journal ni pour le public qui se presse. Ce dessin contraste compl&egrave;tement avec les compte-rendus de Salons plus traditionnels&nbsp;: la copie des &oelig;uvres est totalement abandonn&eacute;e, les tableaux ne sont plus le sujet et ne sont alors plus visibles pour personne. En revanche, le public attir&eacute; par la manifestation est plac&eacute; au centre de l&rsquo;attention.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:center; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><font color="#000000"><font face="Arial, sans-serif"><font style="box-sizing: border-box;"><span style="font-size:14.6667px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="caret-color:#000000"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><img alt="" data-entity-type="file" data-entity-uuid="c6297185-f5e5-498f-b19f-5d97f63f585c" src="https://alepreuve.org/sites/default/files/inline-images/illustration_CC_0.jpg" style="box-sizing:border-box; border:0px; vertical-align:middle" /></b></span></span></span></font></font></font></span></span></span></span></span></p> <p align="center" class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-align:center; text-indent:0cm; margin-right:34px; margin-bottom:10px; margin-left:38px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><em style="box-sizing:border-box">Figure 1</em>&nbsp;: Honor&eacute; Daumier, &laquo; Devant les tableaux de Meissonier &raquo;, Le public du Salon, lithographie, 1852, Mus&eacute;e Carnavalet.</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le th&egrave;me principal de la visite du Salon est occult&eacute; et les regards se concentrent sur la foule. Les proc&eacute;d&eacute;s visent &agrave; montrer sa densit&eacute;&nbsp;: la perspective surcharg&eacute;e d&rsquo;informations, les personnages coup&eacute;s par le cadre laissant comprendre l&rsquo;existence d&rsquo;un hors-champ semblable, les corps en contorsion et surtout la repr&eacute;sentation d&rsquo;anonymes. La lecture du corpus montre que les dessinateur&sdot;rices contemporain&sdot;es r&eacute;utilisent ces proc&eacute;d&eacute;s. Cette tradition graphique, sans qu&rsquo;elle ne soit revendiqu&eacute;e ni m&ecirc;me totalement consciente, montre que le public, ses habitudes et la contemplation des &oelig;uvres, soul&egrave;vent des questionnements similaires aujourd&rsquo;hui et au XIX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle. &Agrave; la seule diff&eacute;rence que Daumier construit une image condens&eacute;e, le dessin et la l&eacute;gende suffisent &agrave; traiter son propos car ils &laquo;&nbsp;synth&eacute;tis[ent] plusieurs couches de lecture<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn22" id="_ftnref22" name="_ftnref22" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">22</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;, alors que les b&eacute;d&eacute;istes inscrivent la foule et ses repr&eacute;sentations dans une suite s&eacute;quentielle. Les cases en bande dessin&eacute;e sont par principe incompl&egrave;tes et s&rsquo;influencent l&rsquo;une l&rsquo;autre, la suivante ajoutant toujours un &eacute;l&eacute;ment &agrave; la lecture de la pr&eacute;c&eacute;dente. En effet, Beno&icirc;t Peeters, en reprenant les termes de Pierre Fresnault-Deruelle, d&eacute;finit &laquo;&nbsp;la vignette [...] comme une image &ldquo;en d&eacute;s&eacute;quilibre&rdquo;, &eacute;cartel&eacute;e entre celle qui la pr&eacute;c&egrave;de et celle qui la suit<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn23" id="_ftnref23" name="_ftnref23" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">23</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. Cet aspect de la grammaire b&eacute;d&eacute;ique permet d&rsquo;inscrire la foule dans une progression temporelle et de jouer sur les temporalit&eacute;s.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">L&rsquo;anonymisation des individus est n&eacute;cessaire pour que le public se change en foule &agrave; la lecture&nbsp;; tous se fondent dans la masse et ne deviennent que des &laquo;&nbsp;unit&eacute;s<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn24" id="_ftnref24" name="_ftnref24" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">24</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; d&rsquo;un seul ensemble. Sans identit&eacute; propre, les personnages ne sont plus que des composants de cette entit&eacute; collective qu&rsquo;est la foule&nbsp;; ils sont priv&eacute;s d&rsquo;histoire, leur seule existence dans le r&eacute;cit est face &agrave; l&rsquo;&oelig;uvre. En plus d&rsquo;avoir des caract&eacute;ristiques de figurants, les personnages qui composent la foule voient leur identit&eacute; ni&eacute;e dans la pratique m&ecirc;me du dessin.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Un des proc&eacute;d&eacute;s les plus communs est la repr&eacute;sentation de la foule de dos ainsi aucun visage ne transpara&icirc;t et le public devient une masse de corps. La proximit&eacute; entre les individus rend ce groupe compact comme un corps unique. C&rsquo;est le choix fait par Mo/CDM dans&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Fluide Glacial au Louvre</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn25" id="_ftnref25" name="_ftnref25" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">25</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;; l&rsquo;auteur repr&eacute;sente la salle de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;en plong&eacute;e dans un style caricatural, le point de vue choisi est derri&egrave;re la foule ainsi aucun visage n&rsquo;est reconnaissable. La lumi&egrave;re et le cadrage se chargent de focaliser l&rsquo;attention sur la foule et non sur les &oelig;uvres. Pour les personnages de cette planche, aucun mouvement n&rsquo;est possible, aucun comportement personnel et surtout tous ont le regard tourn&eacute; vers le fameux portrait. Dans un autre registre, la foule de Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, pr&eacute;sent&eacute;e &agrave; la derni&egrave;re planche de &laquo;&nbsp;La reine Antoinette rencontre Monna Lisa<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn26" id="_ftnref26" name="_ftnref26" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">26</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;, est dessin&eacute;e dans un style tr&egrave;s r&eacute;aliste. L&rsquo;auteur pr&ecirc;te une grande attention aux d&eacute;tails mais toujours aucun visage n&rsquo;est visible&nbsp;: la foule est enti&egrave;rement de dos et la case est une vision subjective&nbsp;; les lecteur&sdot;rices sont ainsi inclu&sdot;es dans le groupe comme &eacute;tant une unit&eacute;, au m&ecirc;me niveau que les autres individus. Tout comme Daumier, ces deux auteurs construisent une foule dense et immobile.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le lectorat est positionn&eacute; de mani&egrave;re similaire au public, comme faisant aussi partie de cet ensemble compact dans lequel il faut perdre son identit&eacute; pour y &ecirc;tre int&eacute;gr&eacute;. Li Chi-Tak va encore plus loin dans cette d&eacute;gradation&nbsp;; en plus de leur identit&eacute;, les individus y laissent leur humanit&eacute;. La foule est bri&egrave;vement montr&eacute;e de face&nbsp;; les yeux vides, blancs et sans pupilles, presque zombifi&eacute;e ou hypnotis&eacute;e<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn27" id="_ftnref27" name="_ftnref27" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">27</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>. En outre, afin de ne pas repr&eacute;senter des visiteur&sdot;euses avec une individualit&eacute; ou un comportement personnel, les auteur&sdot;rices peuvent choisir de ne dessiner que des visages esquiss&eacute;s, sans d&eacute;tails. L&rsquo;accent est alors mis sur l&rsquo;unit&eacute; de la foule et son comportement global.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">La troisi&egrave;me ligne de la page 25 des&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Gardiens du Louvre</em>&nbsp;de Jirō Taniguchi<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn28" id="_ftnref28" name="_ftnref28" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">28</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;montre les deux personnages principaux avec en arri&egrave;re-plan une foule beaucoup moins d&eacute;taill&eacute;e qu&rsquo;eux, se limitant aux traits rudimentaires du visage. L&rsquo;uniformit&eacute; est soulign&eacute;e par les couleurs utilis&eacute;es&nbsp;; les tons de la foule tirent vers le beige, cr&eacute;ant une sensation de bloc en contraste avec les personnages au premier plan. Ces processus permettent d&rsquo;int&eacute;grer la foule dans un temps qui se r&eacute;it&egrave;re, sans identit&eacute;, ce ne sont pas les personnes qui sont au centre du discours mais bien la fr&eacute;quentation tr&egrave;s &eacute;lev&eacute;e dans cette salle chaque jour. Elle devient presque constitutive de la salle des &Eacute;tats. Les visiteur&sdot;euses hypoth&eacute;tiques sont alors comme automatiquement int&eacute;gr&eacute;&sdot;es &agrave; la foule et celle-ci ne cesse jamais d&rsquo;exister malgr&eacute; les unit&eacute;s qui s&rsquo;en d&eacute;tachent.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Si Jirō Taniguchi se concentre sur le personnage, gommant les particularit&eacute;s individuelles de la foule, David Prudhomme et Florent Chavouet s&rsquo;int&eacute;ressent au contraire &agrave; la pluralit&eacute; qui la compose. Les deux auteurs vont alors d&eacute;tailler le plus possible les personnes qu&rsquo;ils rencontrent, physiquement et dans leurs comportements. Cette grande pr&eacute;cision, au lieu de rendre &agrave; chaque personnage son individualit&eacute;, a un effet inverse. Les d&eacute;tails en si grand nombre noient alors les individus pour que seule la sensation de foule reste en m&eacute;moire. Les deux albums fonctionnent comme des collections interchangeables de visiteur&sdot;euses. Tout comme Daumier, David Prudhomme et Florent Chavouet se concentrent sur des individus et des comportements identifiables&nbsp;: l&rsquo;exemple commun aux trois est celui d&rsquo;une personne essayant de se hisser au-dessus de la foule pour voir le tableau avec comme seule diff&eacute;rence, celle de l&rsquo;&eacute;poque. Les visiteur.euses de Prudhomme et Chavouet prennent des photos au-dessus de la masse, tandis que le visiteur de Daumier ne fait que regarder, mais l&rsquo;inconfort de la position reste toujours le m&ecirc;me. Ainsi, ces repr&eacute;sentations r&eacute;pondent &agrave; la d&eacute;finition du &laquo;&nbsp;type&nbsp;&raquo;&nbsp;: les auteurs ont pour volont&eacute; de montrer des &laquo;&nbsp;caract&egrave;res distinctifs<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn29" id="_ftnref29" name="_ftnref29" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">29</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; des comportements du public, les individus repr&eacute;sent&eacute;s restent des anonymes. Il s&rsquo;agit de montrer des clich&eacute;s, des comportements caricaturaux. Ce proc&eacute;d&eacute; de multiplication de l&rsquo;information est visible &agrave; l&rsquo;&eacute;chelle de l&rsquo;hypercadre<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn30" id="_ftnref30" name="_ftnref30" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">30</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;de la planche ou m&ecirc;me de l&rsquo;album. La saturation d&rsquo;informations est un moyen de repr&eacute;senter la foule dans sa complexit&eacute;. Cet ensemble qui para&icirc;t particuli&egrave;rement disparate lorsque chaque profil est abord&eacute;, arrive tout de m&ecirc;me &agrave; se r&eacute;unir autour d&rsquo;un but commun. L&rsquo;anonymisation et la multiplication des d&eacute;tails ne sont pas des proc&eacute;d&eacute;s incompatibles, David Prudhomme et Florent Chavouet les associent au sein d&rsquo;un m&ecirc;me album&nbsp;; simplement les personnages mis au premier plan dans&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&Icirc;le Louvre</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn31" id="_ftnref31" name="_ftnref31" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">31</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;et&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn32" id="_ftnref32" name="_ftnref32" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">32</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;ne tiennent pas de place dans le r&eacute;cit, ils sont d&eacute;pourvus d&rsquo;histoire, alors que les autres auteur&sdot;rices emploient l&rsquo;anonymisation surtout pour mettre en avant les personnages principaux des albums.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Les b&eacute;d&eacute;istes mettent en &oelig;uvre des strat&eacute;gies graphiques pour que le public soit lu comme une foule. De l&rsquo;anonymisation des visiteurs gr&acirc;ce aux couleurs ou &agrave; un dessin rudimentaire des visages &agrave; la saturation d&rsquo;information visuelle, ces proc&eacute;d&eacute;s visent &agrave; cr&eacute;er un corps collectif et uni mentalement, &laquo;&nbsp;une foule psychologique<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn33" id="_ftnref33" name="_ftnref33" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">33</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Une foule muette</span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Les albums &eacute;tudi&eacute;s placent au centre la question du corps et de sa repr&eacute;sentation. Les corps forment graphiquement la foule comme une masse statique face &agrave;&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>. Les corps sont alors montr&eacute;s immobiles, conglom&eacute;r&eacute;s face au tableau. Parall&egrave;lement &agrave; ces effets graphiques, la coh&eacute;sion de foule passe par le silence qui r&egrave;gne dans ces cases. Bien que compos&eacute;e d&rsquo;une multitude d&rsquo;individus, la foule du mus&eacute;e est le plus souvent silencieuse. &Agrave; d&eacute;faut de trouver une voix collective ou un&sdot;e porte-parole, la foule reste muette. Face &agrave;&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>, personne ne parle ou n&rsquo;&eacute;change un mot. Ce choix qui renforce l&rsquo;unit&eacute; de la foule est aussi li&eacute; &agrave; l&rsquo;attitude de recueillement qui est attendue dans un mus&eacute;e, car sans &ecirc;tre un lieu o&ugrave; l&rsquo;&eacute;change est encourag&eacute;, les salles ne sont pas totalement silencieuses.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Si les personnages ne parlent que tr&egrave;s peu, les planches ne sont pas muettes<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn34" id="_ftnref34" name="_ftnref34" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">34</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;pour autant. Ainsi, le bruit de la foule est abord&eacute; par Jirō Taniguchi qui choisit de repr&eacute;senter le brouhaha ambiant gr&acirc;ce &agrave; une onomatop&eacute;e &laquo;&nbsp;BROOM<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn35" id="_ftnref35" name="_ftnref35" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">35</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. Aussi, il arrive qu&rsquo;une voix narrative s&rsquo;immisce dans l&rsquo;espace des planches sans pour autant &ecirc;tre dot&eacute;e d&rsquo;une r&eacute;alit&eacute; sonore dans la di&eacute;g&egrave;se. Dans&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>, David Prudhomme travaille particuli&egrave;rement le texte introduit dans le passage de la salle de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;(p. 24 &agrave; 30). Le narrateur perd son identit&eacute; et son unicit&eacute; de visiteur pour &ecirc;tre int&eacute;gr&eacute; &agrave; la foule. Ainsi, l&rsquo;amalgame visuel du personnage se retrouve dans les passages narr&eacute;s. Visuellement, le personnage dispara&icirc;t au fil des cases, tandis qu&rsquo;au niveau grammatical, le &laquo;&nbsp;je&nbsp;&raquo; du narrateur se confond progressivement dans le &laquo;&nbsp;on&nbsp;&raquo;. L&rsquo;auteur &eacute;crit&nbsp;:</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 24&nbsp;: [Tout le monde ici fait un peu comme moi<sup style="box-sizing:border-box; font-size:9.1875px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn36" id="_ftnref36" name="_ftnref36" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:8pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:12.8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">36</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>.]</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 25&nbsp;: [Chacun veut la voir.]</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 26&nbsp;: [Mais une fois qu&rsquo;on l&rsquo;a vue on fait quoi&nbsp;?]</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 27&nbsp;: muette</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 28&nbsp;: [Et est-ce qu&rsquo;on pense seulement &agrave; ce qu&rsquo;elle voit elle&nbsp;?]</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 29&nbsp;: muette</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 30&nbsp;: [Je dois m&rsquo;arracher &agrave; ce radeau-l&agrave;. Jeanne n&rsquo;y viendra pas.]</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><q><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:12.25px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">p. 31&nbsp;: {Tiens<sup style="box-sizing:border-box; font-size:9.1875px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn37" id="_ftnref37" name="_ftnref37" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:8pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:12.8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">37</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;!}</span></span></span></span></span></q></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le premier cartouche (p. 24) montre une forte opposition entre le groupe et le narrateur&nbsp;: &laquo;&nbsp;Tout le monde&nbsp;&raquo;&nbsp;/ &laquo;&nbsp;moi&nbsp;&raquo;. Cette locution fig&eacute;e est plac&eacute;e face au pronom personnel tonique une forme simple, unique et saillante. Graphiquement, la locution prend plus de place, elle est plus longue et le choix de trois mots pour d&eacute;crire une r&eacute;alit&eacute; (la foule) permet alors de mettre l&rsquo;accent sur la pluralit&eacute; des individus qui la cr&eacute;ent. Dans le cartouche suivant (p. 25), ces deux sujets sont fondus dans un seul &laquo;&nbsp;chacun&nbsp;&raquo;, qui cependant garde une distinction entre les individus gr&acirc;ce &agrave; son caract&egrave;re distributif et se rapporte individuellement &agrave; chaque personne pr&eacute;sente dans cette salle. Le sens montre une diff&eacute;renciation entre les individus, la forme dit le contraire. Il faut tourner la page pour continuer la lecture (p. 26). Cette fois-ci, &laquo;&nbsp;tout le monde&nbsp;&raquo;, &laquo;&nbsp;moi&nbsp;&raquo; et &laquo;&nbsp;chacun&nbsp;&raquo; se retrouvent unis derri&egrave;re deux &laquo;&nbsp;on&nbsp;&raquo;, le premier coupl&eacute; &agrave; un pass&eacute; compos&eacute;, le deuxi&egrave;me &agrave; un pr&eacute;sent gnomique. Le refus du sujet est rendu flagrant par l&rsquo;emploi de ce &laquo;&nbsp;on&nbsp;&raquo; impersonnel mais aussi par le renversement du sens de la phrase. En effet, &laquo;&nbsp;on fait&nbsp;&raquo; est la proposition principale et &laquo;&nbsp;qu&rsquo;on l&rsquo;a vue&nbsp;&raquo;, la proposition subordonn&eacute;e relative, la principale se retrouve rel&eacute;gu&eacute;e &agrave; la fin de la phrase. Cette formulation est retrouv&eacute;e le plus souvent dans la langue orale. Un nouveau pronom est introduit&nbsp;: le &laquo;&nbsp;l&#39;&raquo;, qui se r&eacute;f&egrave;re &agrave;&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;tout en &eacute;tant discret. Sa place dans la syntaxe de la phrase lui donne assez de poids pour ajouter la flexion du f&eacute;minin singulier au participe pass&eacute; &laquo;&nbsp;vue&nbsp;&raquo;.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">La page 27 est muette. La page suivante (p. 28) d&eacute;veloppe le nouveau pronom qui avait &eacute;t&eacute; introduit et le transforme en sujet &agrave; part enti&egrave;re (au niveau du dessin aussi). En effet, l&rsquo;auteur op&egrave;re un retournement de la focalisation qui est comment&eacute; par le texte. Le pronom &laquo;&nbsp;elle&nbsp;&raquo;, qui se r&eacute;f&egrave;re &agrave; Monna Lisa, est r&eacute;p&eacute;t&eacute; deux fois, la seconde est une emphase avec dislocation<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn38" id="_ftnref38" name="_ftnref38" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">38</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>. Le sujet &laquo;&nbsp;elle&nbsp;&raquo; est d&eacute;tach&eacute; et rappel&eacute; en fin de phrase pour qu&rsquo;il soit plus saillant. Le &laquo;&nbsp;on&nbsp;&raquo; est un monolithe ind&eacute;fini face au &laquo;&nbsp;elle&nbsp;&raquo; de<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;La Joconde</em>. La page 30 montre la salle du point de vue du seuil, le narrateur s&rsquo;appr&ecirc;te &agrave; en sortir. La premi&egrave;re personne du singulier reprend alors une place de sujet. &laquo;&nbsp;Je&nbsp;&raquo; est mis en r&eacute;sonance avec le sujet de la phrase suivante &laquo;&nbsp;Jeanne&nbsp;&raquo;, commen&ccedil;ant tous deux par les m&ecirc;mes lettres. L&rsquo;exp&eacute;rience du narrateur dans la salle de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est mise en parall&egrave;le avec sa qu&ecirc;te dans le mus&eacute;e. Il a perdu Jeanne au Louvre et il la retrouvera en sortant du mus&eacute;e&nbsp;; il a disparu dans la foule et ne pourra retrouver son identit&eacute; qu&rsquo;en sortant de la salle des &Eacute;tats. La page suivante ne retrace pas le parcours dans la salle de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;mais il montre le narrateur qui &laquo;&nbsp;s&rsquo;arrache&nbsp;&raquo; &agrave; la foule et &agrave; l&rsquo;attraction qu&rsquo;a le tableau sur elle, il peut &ecirc;tre &agrave; nouveau repr&eacute;sent&eacute; (il n&rsquo;appara&icirc;t pas distinctement lorsqu&rsquo;il est dans la foule) et parler. Ce ne sont plus des cartouches flottants qui accueillent le texte mais bien une bulle de parole avec une queue qui relie le personnage au propos &eacute;nonc&eacute;. Ainsi, tant le dessin que le texte permettent de fondre les corps des individus dans un corps collectif unifi&eacute; aussi par la pens&eacute;e. La foule est une masse compacte et anonyme&nbsp;; &agrave; l&rsquo;inverse, le personnage principal doit pouvoir s&rsquo;extraire pour la progression de l&rsquo;histoire.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Pour devenir un &eacute;l&eacute;ment saillant qui ne s&rsquo;efface pas dans la masse, le personnage fait l&rsquo;objet d&rsquo;un traitement particulier&nbsp;; il est souvent le seul &agrave; &ecirc;tre r&eacute;it&eacute;r&eacute; graphiquement. Ce proc&eacute;d&eacute; de la forme b&eacute;d&eacute;ique vise &agrave; r&eacute;p&eacute;ter de case en case un m&ecirc;me personnage (ou &eacute;l&eacute;ment) avec des variations, l&rsquo;inscrivant alors dans une progression s&eacute;quentielle<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn39" id="_ftnref39" name="_ftnref39" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">39</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>.&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>&nbsp;de Li Chi-Tak en offre un exemple probant. &Agrave; la page 12, le gaufrier<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn40" id="_ftnref40" name="_ftnref40" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">40</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;en 3x3, par sa r&eacute;gularit&eacute;, permet de jouer sur les variations de son personnage principal et de l&rsquo;inscrire dans une &eacute;volution temporelle. Marie, une fois dans la salle des &Eacute;tats, se retourne pour admirer, non pas&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;inaccessible, mais&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les</em>&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Noces de Cana</em>, &oelig;uvre ignor&eacute;e par les autres visiteur&sdot;euses. L&rsquo;auteur place son personnage f&eacute;minin dans chacune des cases de la planche. Elle est en tout pr&eacute;sente neuf fois sur la m&ecirc;me page. Par cette omnipr&eacute;sence, elle est au centre du r&eacute;cit, la planche raconte son mouvement dans la salle, les lecteur&sdot;rices la voient lentement se retourner. L&rsquo;extirper de la foule en concentrant l&rsquo;attention sur elle permet de montrer que sa visite est diff&eacute;rente de celle des autres visiteur&sdot;euses. Le personnage a d&rsquo;ailleurs un comportement singulier puisqu&rsquo;elle d&eacute;cide de prendre le contre-pied de la foule en lui tournant le dos. Marie, en regardant &agrave; l&rsquo;oppos&eacute;, focalise son attention sur un autre espace, refusant ainsi de s&rsquo;int&eacute;grer &agrave; &laquo;&nbsp;l&rsquo;&acirc;me collective<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn41" id="_ftnref41" name="_ftnref41" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">41</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; de la foule.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Pour faire ressortir leur personnage de la cohue, Bernard Yslaire et Jean-Claude Carri&egrave;re dans&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Ciel au-dessus du Louvre</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn42" id="_ftnref42" name="_ftnref42" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">42</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;choisissent une autre solution. La page 12 de l&rsquo;album pr&eacute;sente une foule qui d&eacute;note avec le reste du corpus&nbsp;; elle n&rsquo;est plus contemporaine mais historicis&eacute;e. Elle n&rsquo;est pas amass&eacute;e devant un tableau particulier parce que ces personnes d&eacute;couvrent pour la premi&egrave;re fois les collections royales de peinture et&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est difficilement rep&eacute;rable parmi tous les tableaux expos&eacute;s. La foule est grouillante et compos&eacute;e de plusieurs groupes (les visiteur&sdot;euses et les travailleurs qui s&rsquo;occupent des &oelig;uvres), Jules Stern, le personnage principal, est alors plus clair que le reste de la salle, entour&eacute; d&rsquo;une sorte de halo particulier qui permet de l&rsquo;identifier dans cette cohue. Il est sorti de la foule par cette couleur diff&eacute;rente et tr&egrave;s contrast&eacute;e par rapport aux tons gris et ternes du reste de la page.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">David Prudhomme laisse son personnage principal se perdre dans la foule et choisit de mettre en lumi&egrave;re des anonymes. Pour leur donner une importance, il n&rsquo;utilise ni la r&eacute;it&eacute;ration graphique, ni les couleurs mais la mise en case. La personne sur laquelle il choisit de se focaliser est plac&eacute;e au centre d&rsquo;une case en plan pied mais le cadre de la case est resserr&eacute; proche de la figure<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn43" id="_ftnref43" name="_ftnref43" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">43</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>. Il d&eacute;limite un espace et place la figure qui l&rsquo;int&eacute;resse au centre&nbsp;; la sortie de la masse se fait par ce proc&eacute;d&eacute; propre &agrave; la bande dessin&eacute;e. Le cadre de la case fait &eacute;cho aux cadres des &oelig;uvres, &eacute;l&eacute;ments s&eacute;miotiques importants qui permettent de s&eacute;parer la sc&egrave;ne du tableau &laquo;&nbsp;de l&rsquo;immense nature<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn44" id="_ftnref44" name="_ftnref44" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">44</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. David Prudhomme utilise alors ponctuellement le cadre de la case pour extraire une figure de la foule.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Outre le personnage principal, la figure de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est fortement oppos&eacute;e &agrave; la foule. Le caract&egrave;re collectif, multiple, pluriel, commun de la foule quotidienne du Louvre est soulign&eacute; par l&rsquo;unicit&eacute;, l&rsquo;immuabilit&eacute; et la singularit&eacute; du tableau. Les conditions r&eacute;elles d&rsquo;exposition de l&rsquo;&oelig;uvre permettent un contraste avec les autres tableaux de la salle, le portrait est seul sur son mur au centre de la salle des &Eacute;tats. Les b&eacute;d&eacute;istes accentuent cette solitude en omettant les autres peintures de la salle, comme chez Daumier, les tableaux figuratifs se transforment en crayonn&eacute;s abstraits ou en cadres vides. &Eacute;tape incontournable pour de nombreux touristes, La Joconde a le pouvoir d&rsquo;occulter les autres &oelig;uvres parce qu&rsquo;elle concentre tous les regards de la salle. Seules&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Noces de Cana</em>, avec leur format monumental, peuvent rivaliser avec le pouvoir d&rsquo;attraction de Monna Lisa. Le portrait de Monna Lisa, &agrave; cause de sa starification &agrave; partir du XX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle, est devenu un des symboles du Louvre (avec&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La V&eacute;nus</em>&nbsp;de Milo et&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Victoire</em>&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">de Samothrace</em>). Cette importance donn&eacute;e &agrave; l&rsquo;&oelig;uvre est abord&eacute;e par les auteur&sdot;rices de la collection et parfois m&ecirc;me critiqu&eacute;e. Li-Chi Tak refuse que son personnage, Marie, s&rsquo;arr&ecirc;te sur ce tableau et pr&eacute;f&egrave;re la faire s&rsquo;arr&ecirc;ter devant une &oelig;uvre qu&rsquo;elle peut r&eacute;ellement contempler,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Noces de Cana</em>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est ainsi isol&eacute;e des autres &oelig;uvres mais aussi du monde humain, hiss&eacute;e au rang d&rsquo;ic&ocirc;ne. Gr&acirc;ce &agrave; une opposition verticale entre la foule et le tableau, Monna Lisa pr&eacute;domine constamment le public. Dans les albums de Florent Chavouet, de Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, Chang Sheng et Taiyō Matsumoto, la foule est repr&eacute;sent&eacute;e au moins une fois occupant la moiti&eacute; basse de la case et la moiti&eacute; haute est laiss&eacute;e presque vide exception faite du portrait. Ces repr&eacute;sentations cr&eacute;ent deux espaces distincts et herm&eacute;tiques, ainsi le commun, le collectif sont les attributs de la foule, l&rsquo;unique et presque le sacr&eacute;, ceux du tableau.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Regard de la foule, regard sur la foule</span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">L&rsquo;ICOM d&eacute;finit le mus&eacute;e comme &laquo;&nbsp;une institution permanente, &agrave; but non lucratif et au service de la soci&eacute;t&eacute;, qui se consacre &agrave; la recherche, la collecte, la conservation, l&rsquo;interpr&eacute;tation et l&rsquo;exposition du patrimoine mat&eacute;riel et immat&eacute;riel<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn45" id="_ftnref45" name="_ftnref45" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">45</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. La fonction de ces institutions est triple&nbsp;: la conservation, l&rsquo;&eacute;tude et la pr&eacute;sentation aux publics de leurs collections. Les conditions de visites pour permettre &agrave; tous&sdot;tes de profiter des &oelig;uvres expos&eacute;es sont un &eacute;l&eacute;ment important dont les conservateur&sdot;rices et les services de m&eacute;diation doivent s&rsquo;emparer. La d&eacute;lectation (<em style="box-sizing:border-box">enjoyment</em><sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn46" id="_ftnref46" name="_ftnref46" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">46</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>) est un des buts de la pr&eacute;sentation des &oelig;uvres&nbsp;; elle &laquo;&nbsp;fait plus particuli&egrave;rement r&eacute;f&eacute;rence aux mus&eacute;es d&rsquo;art et &agrave; l&rsquo;exp&eacute;rience esth&eacute;tique qui peut &ecirc;tre retir&eacute;e de la vision des &oelig;uvres<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn47" id="_ftnref47" name="_ftnref47" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">47</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. Le regard du public et ce qu&rsquo;il peut en apprendre au contact des &oelig;uvres sont des &eacute;l&eacute;ments constitutifs du mus&eacute;e. La gardienne magique du Louvre dans l&rsquo;album de Jirō Taniguchi dit en constatant la cohue devant&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;: &laquo;&nbsp;Tout &ccedil;a n&rsquo;est gu&egrave;re propice &agrave; la contemplation picturale<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn48" id="_ftnref48" name="_ftnref48" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">48</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&hellip;&nbsp;&raquo; La foule a un impact sur ces conditions et sur la fonction m&ecirc;me de l&rsquo;institution. Le public du mus&eacute;e est une foule scopique&nbsp;: elle vient pour voir, pour admirer, contempler, mais elle finit par obstruer elle-m&ecirc;me le regard.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Les b&eacute;d&eacute;istes portent une attention toute particuli&egrave;re &agrave; retranscrire l&rsquo;ambiance de la salle en interrogeant le regard que porte le public sur ce tableau. La foule est &eacute;pi&eacute;e pour montrer ses r&eacute;actions, les postures des corps qui la composent et les yeux sont un motif r&eacute;current dans les planches choisies. Chang Sheng<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn49" id="_ftnref49" name="_ftnref49" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">49</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>, par exemple, met en parall&egrave;le son personnage Gr&acirc;ce les yeux &eacute;carquill&eacute;s, en un champ/contre-champ avec le fameux portrait. Dans cette case seul le visage de la jeune femme est dessin&eacute; en entier, la personne &agrave; droite est coup&eacute;e par le cadre de la case, celles en arri&egrave;re-plan sont cach&eacute;es par les corps des uns et des autres, et la personne &agrave; gauche voit son visage coup&eacute; par une bulle qui continent le pr&eacute;nom de la figure centrale. Les individus repr&eacute;sent&eacute;s ne sont jamais compl&egrave;tement de face, et leurs regards ne sont pas tourn&eacute;s droit devant, seul celui de Gr&acirc;ce soutient celui de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;comme si elle avait acc&egrave;s &agrave; l&rsquo;&eacute;nigme ultime du tableau. Chang Sheng choisit de diff&eacute;rencier le regard significatif de son personnage de celui de la foule qui ne regarde pas le tableau.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">En effet, l&rsquo;impossibilit&eacute; d&rsquo;une vision collective pour la foule est un th&egrave;me r&eacute;current dans les albums abord&eacute;s. Les artistes pr&eacute;f&egrave;rent mettre en valeur la particularit&eacute; du regard du personnage sur l&rsquo;&oelig;uvre en d&eacute;pr&eacute;ciant celui de la foule. Li Chi-Tak dessine la foule avec les yeux blancs<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn50" id="_ftnref50" name="_ftnref50" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">50</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;; paradoxalement l&rsquo;organe de la vision est inutilisable dans un contexte o&ugrave; il est des plus sollicit&eacute;s. Il d&eacute;nonce le regard superficiel de la foule, celle-ci ne se d&eacute;place pas pour percer le myst&egrave;re des &oelig;uvres &agrave; travers la contemplation mais pour cocher une case sur les visites qu&rsquo;il&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">faut</em>&nbsp;faire lors d&rsquo;un passage &agrave; Paris. La planche de Mo/CDM fait le m&ecirc;me constat&nbsp;: la foule est tellement compacte que tout le monde ne peut pas contempler convenablement&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;; cependant, une bulle de pens&eacute;e s&rsquo;&eacute;l&egrave;ve d&rsquo;un personnage au fond de la salle&nbsp;: &laquo;&nbsp;C&rsquo;est vrai qu&rsquo;il est troublant ce sourire<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn51" id="_ftnref51" name="_ftnref51" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">51</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; alors qu&rsquo;il est dans l&rsquo;incapacit&eacute; de la voir correctement. Le dessinateur d&eacute;peint de mani&egrave;re ironique les conditions de visite devant le tableau qui ne permettent pas l&rsquo;observation approfondie de la toile.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Au contraire, les auteur&sdot;rices s&rsquo;amusent &agrave; placer leur regard sur la foule&nbsp;: elle est regard&eacute;e, &eacute;pi&eacute;e, &eacute;tudi&eacute;e. C&rsquo;est le cas chez David Prudhomme ou Florent Chavouet qui d&eacute;dient enti&egrave;rement leurs albums &agrave; dessiner le public dans le Louvre. David Prudhomme est le seul &agrave; inverser la focalisation, l&rsquo;auteur nous projette dans les yeux de Monna Lisa. Cette vision compl&egrave;tement imagin&eacute;e montre la salle selon une perspective inhabituelle, la foule est de face en contrebas, sur le mur du fond on reconna&icirc;t la toile de V&eacute;ron&egrave;se. L&rsquo;&eacute;tranget&eacute; dans ces planches est due au changement de focalisation<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn52" id="_ftnref52" name="_ftnref52" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">52</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>. Dot&eacute;e d&rsquo;une int&eacute;riorit&eacute;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est transform&eacute;e en sujet pensant qui porte un regard sur son public. Si la foule est d&eacute;taill&eacute;e, elle reste tout de m&ecirc;me anonyme, en effet, David Prudhomme utilise cette focalisation sur deux pages<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn53" id="_ftnref53" name="_ftnref53" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">53</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;qui se suivent. Les personnes qui composent le public changent d&rsquo;une page &agrave; l&rsquo;autre&nbsp;: l&rsquo;accent est ainsi mis sur la r&eacute;p&eacute;tition de la sc&egrave;ne et non sur l&rsquo;individualit&eacute; de chacun&sdot;e. Avec ce proc&eacute;d&eacute;, l&rsquo;auteur inscrit la foule dans un temps qui se r&eacute;p&egrave;te avec des &laquo;&nbsp;unit&eacute;s<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn54" id="_ftnref54" name="_ftnref54" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">54</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo; interchangeables.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le manque de contemplation de la part de la foule est la critique principale des b&eacute;d&eacute;istes dans ces planches. La foule se retrouve avec un regard vide ou automatis&eacute;. Les auteur&sdot;rices montrent comment les appareils photos et t&eacute;l&eacute;phones s&rsquo;int&egrave;grent dans la cohue humaine. L&rsquo;&oelig;il a beau &ecirc;tre le moyen par lequel les visiteurs per&ccedil;oivent les tableaux, les XX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;et XXI<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cles voient l&rsquo;essor des technologies, de l&rsquo;appareil photo au t&eacute;l&eacute;phone portable, la vision m&eacute;canique remplace la r&eacute;tine humaine. La prise de photos s&rsquo;est popularis&eacute;e dans les salles, comme des preuves ou des souvenirs. Ce ph&eacute;nom&egrave;ne a pris une telle ampleur que certains mus&eacute;es contemporains interdisent les photos dans certaines salles pour ne pas g&ecirc;ner la circulation, par exemple le mus&eacute;e Reina Sofia &agrave; Madrid demande aux visiteur&sdot;euses de ne pas prendre de photos dans les salles autour de Guernica pour &laquo;&nbsp;garantir la qualit&eacute; de l&rsquo;exp&eacute;rience de la visite<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn55" id="_ftnref55" name="_ftnref55" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">55</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">La contemplation pr&ocirc;n&eacute;e alors par la gardienne du Louvre dans l&rsquo;album de Jirō Taniguchi est abandonn&eacute;e au profit d&rsquo;une automatisation de la vision. L&rsquo;appareil automatise le regard, lui retire ce qu&rsquo;il a de sensible et d&rsquo;humain pour ne produire qu&rsquo;une copie m&eacute;canique o&ugrave; la subjectivit&eacute; de la personne qui regarde n&rsquo;entre pas en compte. Le regard est ni&eacute; &agrave; la foule, elle est incapable de contempler&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>, dans les planches l&rsquo;&oelig;il humain est remplac&eacute; progressivement par les appareils photos et les t&eacute;l&eacute;phones. La vision de la foule, lorsqu&rsquo;elle n&rsquo;est pas impossible, est m&eacute;canis&eacute;e par ces dispositifs &eacute;lectroniques.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">En effet, Taiyō Matsumoto montre, dans<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;Les Chats du Louvre</em>, une&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Joconde</em>&nbsp;diss&eacute;qu&eacute;e entre diff&eacute;rents &eacute;crans<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn56" id="_ftnref56" name="_ftnref56" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">56</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;en une multiplicit&eacute; de petites reproductions partielles. Ce fractionnement graphique t&eacute;moigne de la vision incompl&egrave;te de l&rsquo;&oelig;uvre par la foule qui se focalise sur la reproduction et non de profiter de &laquo;&nbsp;l&rsquo;ici-et-maintenant de l&rsquo;&oelig;uvre d&rsquo;art<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn57" id="_ftnref57" name="_ftnref57" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">57</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;. David Prudhomme fait passer la repr&eacute;sentation de Monna Lisa presque exclusivement par le biais de l&rsquo;&eacute;cran, l&rsquo;auteur s&rsquo;att&egrave;le &agrave; &eacute;viter de montrer une reproduction frontale du tableau. Ainsi, il prend de la distance avec le dispositif m&ecirc;me de la bande dessin&eacute;e, elle-m&ecirc;me &eacute;tant une reproduction m&eacute;canique en plus de critiquer les habitudes de la foule qui peut se contenter d&rsquo;une reproduction de reproduction&nbsp;; page 27, le dessinateur repr&eacute;sente un homme prenant une photo de l&rsquo;&eacute;cran de l&rsquo;appareil d&rsquo;une personne qui a r&eacute;ussi &agrave; capturer le tr&egrave;s c&eacute;l&egrave;bre tableau<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn58" id="_ftnref58" name="_ftnref58" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">58</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le manque de regard de la foule sur&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>&nbsp;est point&eacute; par les auteur&sdot;rices du corpus. Lorsque la vision n&rsquo;est pas atteinte, les dessinateur&sdot;rices remplacent l&rsquo;&oelig;il humain par les appareils technologiques, r&eacute;duisant le regard de la foule &agrave; un m&eacute;canisme oppos&eacute; &agrave; la contemplation du personnage principal.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Conclusion</span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">L&rsquo;attention &agrave; la foule dans les salles d&rsquo;exposition remonte au moins aux caricaturistes fran&ccedil;ais du XIX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle. &Agrave; travers des proc&eacute;d&eacute;s graphiques et langagiers les auteur&sdot;rices fondent les individus en cette r&eacute;alit&eacute; collective. La foule est bien repr&eacute;sent&eacute;e comme une unit&eacute; &laquo;&nbsp;psychologique<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a href="#_ftn59" id="_ftnref59" name="_ftnref59" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title=""><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">59</span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup>&nbsp;&raquo;&nbsp;: toutes les pens&eacute;es sont tourn&eacute;es vers un m&ecirc;me objet,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>. Mais la repr&eacute;sentation de la foule et du public comme &eacute;tant homog&egrave;ne sert une intention diff&eacute;rente. En effet, la foule devient presque une instance de figuration qui participe &agrave; faire ressortir le personnage principal. Celui-ci est d&rsquo;autant plus remarquable qu&rsquo;en refusant de se confondre dans la masse par son comportement, il devient marginal. La foule et le personnage sont donc mis en opposition par la diff&eacute;rence de regard qu&rsquo;ils portent sur l&rsquo;&oelig;uvre. Les b&eacute;d&eacute;istes d&eacute;crivent l&rsquo;exp&eacute;rience esth&eacute;tique comme non pas collective mais singuli&egrave;re, individuelle, la contemplation n&eacute;cessite de se retrouver en soi-m&ecirc;me. Le personnage seul peut acc&eacute;der au secret de&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Joconde</em>, parce qu&rsquo;il se laisse transporter. Les lecteur&sdot;rices qui s&rsquo;attardent sur ces albums se retrouvent donc face &agrave; de nouvelles repr&eacute;sentations du mus&eacute;e et des &oelig;uvres mais aussi de leurs propres habitudes de visite. La foule devient le sujet central&nbsp;: elle n&rsquo;est plus un obstacle &agrave; la contemplation et &agrave; la d&eacute;lectation mais un &eacute;l&eacute;ment avec lequel il faut composer. Ces bandes dessin&eacute;es nous invitent &agrave; poser notre attention sur des &eacute;l&eacute;ments qui sont consid&eacute;r&eacute;s comme annexes et triviaux mais qui t&eacute;moignent des pratiques de chacun&sdot;e au sein du mus&eacute;e, le but &eacute;tant d&rsquo;ouvrir une r&eacute;flexion sur le regard port&eacute; sur les &oelig;uvres.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">En invitant des b&eacute;d&eacute;istes &agrave; cr&eacute;er un album sur le mus&eacute;e, l&rsquo;institution cherche &agrave; renouveler son image. Le Louvre montre alors son int&eacute;r&ecirc;t pour des formes d&rsquo;art contemporaines encore en voie de l&eacute;gitimation et d&rsquo;institutionnalisation. En acceptant le regard d&eacute;cal&eacute; des auteur&sdot;rices, le mus&eacute;e se montre ouvert &agrave; la critique et &agrave; l&rsquo;autod&eacute;rision. Toutefois, dans le corpus &eacute;tudi&eacute;, la critique porte davantage sur le public et ses habitudes que sur les conditions de visites propos&eacute;es par le mus&eacute;e. Au sein de la collection Louvre/Futuropolis, quelques artistes s&rsquo;emparent de ce sujet pour d&eacute;peindre les difficult&eacute;s d&rsquo;acc&egrave;s des publics particuliers (par exemple personnes sourdes ou malentendantes) &agrave; ces espaces et les solutions propos&eacute;es par l&rsquo;&eacute;tablissement, mais ils restent minoritaires. La volont&eacute; de la collection est surtout ax&eacute;e sur le renouvellement du regard que peuvent apporter les b&eacute;d&eacute;istes.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707">&nbsp;</span></span></span></span></span></p> <hr style="box-sizing:content-box; height:0px; margin-top:20px; margin-bottom:20px; border-width:1px 0px 0px; border-right-style:initial; border-bottom-style:initial; border-left-style:initial; border-right-color:initial; border-bottom-color:initial; border-left-color:initial; border-image:initial; border-top-style:solid; border-top-color:#eeeeee" /> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><b style="box-sizing:border-box; font-weight:700"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">R&eacute;f&eacute;rences</span></span></span></span></span></span></b></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Benjamin Walter,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&OElig;uvre d&rsquo;art &agrave; l&rsquo;&eacute;poque de sa reproductibilit&eacute; technique</em>&nbsp;[<em style="box-sizing:border-box">Das Kunstwerk im Zeialter seiner technischen Reproduzierbarkeit</em>, 1939], Fr&eacute;deric Joly (trad.), Paris, Payot &amp; Rivages, 2013.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Chavouet Florent,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&Icirc;le Louvre, Paris</em>, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2015.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">CNRTL [en ligne] consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.cnrtl.fr/definition/types" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.cnrtl.fr/definition/types</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Daumier Honor&eacute;, &laquo;&nbsp;Devant les tableaux de Meissonier&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le public du Salon</em>, 1852, [en ligne], consult&eacute; le 26 septembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.parismuseescollections.paris.fr/fr/musee-carnavalet/oeuvres/le-public-du-salon-ndeg3-devant-les-tableaux-de-meissonnier#infos-secondaires-detail" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.parismuseescollections.paris.fr/fr/musee-carnavalet/oeuvres&hellip;</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Desvall&eacute;es Andr&eacute;, Mairesse Fran&ccedil;ois,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Dictionnaire encyclop&eacute;dique de mus&eacute;ologie</em>, Paris, France, Armand Colin, 2011.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Fluide glacial,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">&laquo;&nbsp;Fluide glacial&nbsp;&raquo; au Louvre</em>, Paris, Fluide Glacial / Louvre &Eacute;ditions, 2018.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Genette G&eacute;rard,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Figures III</em>&nbsp;[1972], Paris, 23<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., &Eacute;ditions Points, &laquo;&nbsp;Points&nbsp;&raquo;, 2019.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Gob Andr&eacute;, Drouguet No&eacute;mie,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Mus&eacute;ologie&nbsp;: histoire, d&eacute;veloppements, enjeux actuels</em>&nbsp;[2003], Malakoff, 4<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e&nbsp;</sup>&eacute;d., Armand Colin, &laquo;&nbsp;U&nbsp;&raquo;, 2014.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Groensteen Thierry,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Syst&egrave;me de la bande dessin&eacute;e&nbsp;</em>[1999], Paris, 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Presses universitaires de France, &laquo;&nbsp;Formes s&eacute;miotiques&nbsp;&raquo;, 2011.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Groensteen Thierry,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Bande dessin&eacute;e et narration</em>, Paris, Presses universitaires de France, &laquo;&nbsp;Formes s&eacute;miotiques&nbsp;&raquo;, 2011.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Igarashi Daisuke, Sakamoto Shin&rsquo;Ichi, Terada Katsuya<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;et al.</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les R&ecirc;veurs du Louvre&nbsp;: huit auteurs japonais et ta&iuml;wanais revisitent le Louvre pour l&rsquo;exposition Louvre N&deg;9</em>, Paris, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2016.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Le Bon Gustave,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>&nbsp;[1895], Paris, 9<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;dition, Presses universitaires de France, 2013.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Lesage Sylvain, &laquo;&nbsp;Image satirique et bande dessin&eacute;e&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ridiculosa</em>, n&deg; 25, 2018, [en ligne], consult&eacute; le 24 mai 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02022818" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02022818</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Li Chi-Tak,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>, Paris, Futuropolis&nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2019.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Matsumoto Taiyō,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Chats du Louvre</em>, int&eacute;grale, Paris, Int&eacute;grale, Futuropolis&nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2018.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Mus&eacute;e du Louvre, &laquo;&nbsp;La Joconde prend ses quartiers d&rsquo;&eacute;t&eacute; dans la Galerie M&eacute;dicis&nbsp;&raquo; [en ligne],<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;Le Louvre</em>, le 3 juillet 2019, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.louvre.fr/en-ce-moment/vie-du-musee/la-joconde-prend-ses-quartiers-d-ete-dans-la-galerie-medicis" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.louvre.fr/en-ce-moment/vie-du-musee/la-joconde-prend-ses-qu&hellip;</a>, consult&eacute; le 18 septembre 2022.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Narjoux C&eacute;cile,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Grevisse de l&rsquo;&eacute;tudiant</em>, Louvain-la-Neuve, 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d, De Boeck sup&eacute;rieur, &laquo;&nbsp;Grevisse langue fran&ccedil;aise&nbsp;&raquo;, 2021.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Peeters Beno&icirc;t,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Lire la bande dessin&eacute;e</em>&nbsp;[1998], 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Paris, Flammarion, &laquo;&nbsp;Champs Arts&nbsp;&raquo;, 2003.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Prudhomme David,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>, Paris, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2012.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Tanuguchi Jirō,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Gardiens du Louvre</em>, Paris, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2014.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Yang Yin-Hsuan, &laquo;&nbsp;Les premiers Salons caricaturaux au XIX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:11px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">in</em>&nbsp;S&eacute;gol&egrave;ne Le Men (&eacute;d.),&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;Art de la caricature</em>, Nanterre, Presses universitaires de Paris Nanterre, &laquo;&nbsp;Les arts en correspondance&nbsp;&raquo;, 2011, p. 73‑86.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Yslaire Bernard, Carri&egrave;re Jean-Claude,<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;Le Ciel au-dessus du Louvre</em>, Paris, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2009.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">&laquo;&nbsp;Mus&eacute;es&nbsp;| Futuropolis&nbsp;&raquo; [en ligne], URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.futuropolis.fr/livres/musees.html" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.futuropolis.fr/livres/musees.html</a>, consult&eacute; le 27 janvier 2022.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Site de l&rsquo;ICOM, [en ligne], consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://icom.museum/fr/ressources/normes-et-lignes-directrices/definition-du-musee/" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://icom.museum/fr/ressources/normes-et-lignes-directrices/definiti&hellip;</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <p class="ALEPREUVEcorpsdetexte" style="text-indent:0cm; text-align:justify; margin-bottom:8px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><span style="font-size:11pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:22px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif">Site du Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia, [en ligne], consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.museoreinasofia.es/en/visit/services/faq" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.museoreinasofia.es/en/visit/services/faq</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <hr style="box-sizing:content-box; height:0px; margin-top:20px; margin-bottom:20px; border-width:1px 0px 0px; border-right-style:initial; border-bottom-style:initial; border-left-style:initial; border-right-color:initial; border-bottom-color:initial; border-left-color:initial; border-image:initial; border-top-style:solid; border-top-color:#eeeeee" /> <div id="ftn1"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref1" id="_ftn1" name="_ftn1" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">1</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Andr&eacute; Gob, No&eacute;mie Drouguet,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Mus&eacute;ologie&nbsp;: histoire, d&eacute;veloppements, enjeux actuels</em>&nbsp;[2003], 4<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Malakoff, Paris, Armand Colin, &laquo;&nbsp;U&nbsp;&raquo;, 2014, p. 101.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn2"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref2" id="_ftn2" name="_ftn2" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">2</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>, 9<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;dition, Paris, Presses universitaires de France, 2013, p. 7.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn3"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref3" id="_ftn3" name="_ftn3" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">3</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Andr&eacute; Gob, No&eacute;mie Drouguet,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Mus&eacute;ologie</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 100-121.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn4"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref4" id="_ftn4" name="_ftn4" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">4</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 7.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn5"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref5" id="_ftn5" name="_ftn5" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">5</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ibid</em>., p. 11.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn6"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref6" id="_ftn6" name="_ftn6" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">6</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ibid</em>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn7"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref7" id="_ftn7" name="_ftn7" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">7</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre, &laquo;&nbsp;La Joconde prend ses quartiers d&rsquo;&eacute;t&eacute; dans la Galerie M&eacute;dicis&raquo; [en ligne],&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Louvre</em>, 2019, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.louvre.fr/en-ce-moment/vie-du-musee/la-joconde-prend-ses-quartiers-d-ete-dans-la-galerie-medicis" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.louvre.fr/en-ce-moment/vie-du-musee/la-joconde-prend-ses-qu&hellip;</a>, consult&eacute; le 18 septembre 2022.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn8"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref8" id="_ftn8" name="_ftn8" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">8</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Pr&eacute;sentation de la collection sur le site de l&rsquo;&eacute;diteur&nbsp;: Futuropolis, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;es&nbsp;&raquo; [en ligne], URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.futuropolis.fr/livres/musees.html" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.futuropolis.fr/livres/musees.html</a>, consult&eacute; le 27 janvier 2022.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn9"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref9" id="_ftn9" name="_ftn9" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">9</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>, Paris, Futuropolis / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2012.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn10"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref10" id="_ftn10" name="_ftn10" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">10</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Florent Chavouet,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&Icirc;le Louvre</em>, Paris, Futuropolis  / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2015.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn11"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref11" id="_ftn11" name="_ftn11" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">11</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Fluide glacial,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">&laquo;&nbsp;Fluide glacial&nbsp;&raquo; au Louvre</em>, Paris, Fluide Glacial &nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, 2018, p. 93.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn12"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref12" id="_ftn12" name="_ftn12" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">12</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Chi-Tak Li,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>, Paris, Futuropolis  / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2019.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn13"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref13" id="_ftn13" name="_ftn13" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">13</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Sheng Chang, &laquo;&nbsp;D&eacute;j&agrave; vu&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">in</em>&nbsp;Daisuke Igarashi, Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, Katsuya Terada,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">et al</em>.,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les R&ecirc;veurs du Louvre&nbsp;: huit auteurs japonais et ta&iuml;wanais revisitent le Louvre pour l&rsquo;exposition Louvre N&deg;9</em>, Paris, Futuropolis&nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&raquo;, 2016, p. 127‑164.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn14"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref14" id="_ftn14" name="_ftn14" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">14</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, &laquo;&nbsp;La reine Antoinette rencontre Monna Lisa&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">in</em>&nbsp;Sheng Chang, &laquo;&nbsp;D&eacute;j&agrave; vu&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 21‑50.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn15"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref15" id="_ftn15" name="_ftn15" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">15</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Bernard Yslaire, Jean-Claude Carri&egrave;re,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Ciel au-dessus du Louvre</em>, Paris, Futuropolis  / Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2009.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn16"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref16" id="_ftn16" name="_ftn16" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">16</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Jirō Taniguchi,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Gardiens du Louvre</em>, Paris, Futuropolis&nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2014.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn17"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref17" id="_ftn17" name="_ftn17" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">17</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Taiyō Matsumoto,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Chats du Louvre</em>, int&eacute;grale, Paris, Futuropolis&nbsp;/ Louvre &Eacute;ditions, &laquo;&nbsp;Mus&eacute;e du Louvre&nbsp;&raquo;, 2018.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn18"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref18" id="_ftn18" name="_ftn18" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">18</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Yin-Hsuan Yang, &laquo;&nbsp;Les premiers Salons caricaturaux au XIX<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;si&egrave;cle&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">in</em>&nbsp;S&eacute;gol&egrave;ne Le Men (&eacute;d.),&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;Art de la caricature</em>, Nanterre, Presses universitaires de Paris Nanterre, &laquo;&nbsp;Les arts en correspondance&nbsp;&raquo;, 2011, p. 73.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn19"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref19" id="_ftn19" name="_ftn19" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">19</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ibid</em>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn20"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref20" id="_ftn20" name="_ftn20" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">20</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;S&eacute;rie &laquo;&nbsp;Le public au Salon&raquo; parue dans Le Charivari &agrave; l&rsquo;occasion du Salon de 1852.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn21"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref21" id="_ftn21" name="_ftn21" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">21</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Honor&eacute; Daumier, &laquo;&nbsp;Devant les tableaux de Meissonier&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le public du Salon</em>, 1852 [en ligne], consult&eacute; le 26 septembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.parismuseescollections.paris.fr/fr/musee-carnavalet/oeuvres/le-public-du-salon-ndeg3-devant-les-tableaux-de-meissonnier#infos-secondaires-detail" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.parismuseescollections.paris.fr/fr/musee-carnavalet/oeuvres&hellip;</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn22"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref22" id="_ftn22" name="_ftn22" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">22</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Sylvain Lesage, &laquo;&nbsp;Image satirique et bande dessin&eacute;e&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ridiculosa</em>, n&deg; 25, 2018, p. 4, [en ligne], consult&eacute; le 24 mai 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02022818" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02022818</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn23"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref23" id="_ftn23" name="_ftn23" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">23</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Beno&icirc;t Peeters,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Lire la bande dessin&eacute;e</em>&nbsp;[1998], 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Paris, Flammarion, &laquo;&nbsp;Champs Arts&nbsp;&raquo;, 2003, p. 27-28.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn24"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref24" id="_ftn24" name="_ftn24" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">24</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 9.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn25"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref25" id="_ftn25" name="_ftn25" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">25</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Fluide Glacial,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">&laquo;&nbsp;Fluide glacial&nbsp;&raquo; au Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 93.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn26"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref26" id="_ftn26" name="_ftn26" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">26</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Shin&rsquo;Ichi Sakamoto, &laquo;&nbsp;La reine Antoinette rencontre Monna Lisa&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 50.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn27"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref27" id="_ftn27" name="_ftn27" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">27</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Chi-Tak Li,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 12.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn28"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref28" id="_ftn28" name="_ftn28" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">28</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Jirō Taniguchi,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Gardiens du Louvre</em>,<em style="box-sizing:border-box">&nbsp;op. cit</em>., p. 25.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn29"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref29" id="_ftn29" name="_ftn29" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">29</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;D&eacute;finition de &laquo;&nbsp;type&nbsp;&raquo;, CNRTL [en ligne], consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.cnrtl.fr/definition/types" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.cnrtl.fr/definition/types</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn30"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref30" id="_ftn30" name="_ftn30" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">30</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Thierry Groensteen,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Syst&egrave;me de la bande dessin&eacute;e</em>&nbsp;[1999], 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Paris, Presses universitaires de France, &laquo;&nbsp;Formes s&eacute;miotiques&nbsp;&raquo;, 2011, p. 38.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn31"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref31" id="_ftn31" name="_ftn31" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">31</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Florent Chavouet,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&Icirc;le Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn32"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref32" id="_ftn32" name="_ftn32" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">32</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn33"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref33" id="_ftn33" name="_ftn33" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">33</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 11.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn34"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref34" id="_ftn34" name="_ftn34" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">34</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;C&rsquo;est-&agrave;-dire sans texte, il ne faut pas oublier qu&rsquo;en bande dessin&eacute;e les &eacute;l&eacute;ments graphiques produisent constamment du sens. Catherine Mao propose dans sa th&egrave;se une analyse des cases blanches (qui ne sont pas n&eacute;cessairement muettes), qu&rsquo;elle d&eacute;finit alors comme des &eacute;l&eacute;ments de ponctuation (ou des respirations) propres &agrave; la grammaire de la bande dessin&eacute;e. Catherine Mao,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Bande dessin&eacute;e autobiographique francophone (1982-2013)&nbsp;: Transgression, hybridation, lyrisme</em>, Th&egrave;se de doctorat, sous la direction de Jacques D&uuml;rrenmatt, Paris IV, 2014.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn35"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref35" id="_ftn35" name="_ftn35" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">35</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Jirō Taniguchi,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Gardiens du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 24.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn36"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref36" id="_ftn36" name="_ftn36" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">36</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Ne pouvant introduire un tel nombre de planches sans surcharger la lecture, j&rsquo;ai utilis&eacute; la ponctuation pour essayer de retranscrire le texte au plus proche de sa disposition sur la page. Ainsi le texte entre crochets&nbsp;[] correspond &agrave; un cartouche, celui dans les accolades&nbsp;{}, &agrave; une bulle.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn37"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref37" id="_ftn37" name="_ftn37" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">37</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 24‑31.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn38"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref38" id="_ftn38" name="_ftn38" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">38</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;C&eacute;cile Narjoux,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Grevisse de l&rsquo;&eacute;tudiant</em>, 2<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d, Louvain-la-Neuve, De Boeck sup&eacute;rieur, &laquo;&nbsp;Grevisse langue fran&ccedil;aise&nbsp;&raquo;, 2021, p. 533‑534.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn39"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref39" id="_ftn39" name="_ftn39" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">39</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Thierry Groensteen,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Bande dessin&eacute;e et narration</em>, Paris, Presses universitaires de France, &laquo;&nbsp;Formes s&eacute;miotiques&nbsp;&raquo;, 2011, p. 158.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn40"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref40" id="_ftn40" name="_ftn40" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">40</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Chi-Tak Li,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 12.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn41"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref41" id="_ftn41" name="_ftn41" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">41</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 11.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn42"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref42" id="_ftn42" name="_ftn42" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">42</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Bernard Yslaire, Jean-Claude Carri&egrave;re,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Le Ciel au-dessus du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 12.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn43"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref43" id="_ftn43" name="_ftn43" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">43</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 24‑25.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn44"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref44" id="_ftn44" name="_ftn44" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">44</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Charles Baudelaire, &laquo; Le cadre&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Fleurs du mal</em>. Cit&eacute; par Beno&icirc;t Peeters,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Lire la bande dessin&eacute;e</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 22.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn45"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref45" id="_ftn45" name="_ftn45" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">45</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Site de l&rsquo;ICOM [en ligne], consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://icom.museum/fr/ressources/normes-et-lignes-directrices/definition-du-musee/" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://icom.museum/fr/ressources/normes-et-lignes-directrices/definiti&hellip;</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn46"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref46" id="_ftn46" name="_ftn46" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">46</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Ibid</em>.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn47"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref47" id="_ftn47" name="_ftn47" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">47</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Andr&eacute; Desvall&eacute;es, Fran&ccedil;ois Mairesse,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Dictionnaire encyclop&eacute;dique de mus&eacute;ologie</em>, Paris, France, Armand Colin, 2011, p. 586.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn48"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref48" id="_ftn48" name="_ftn48" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">48</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Jirō Taniguchi,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Gardiens du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 25.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn49"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref49" id="_ftn49" name="_ftn49" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">49</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Sheng Chang, &laquo;&nbsp;D&eacute;j&agrave; vu&nbsp;&raquo;,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 161.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn50"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref50" id="_ftn50" name="_ftn50" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">50</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Chi-Tak Li,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Moon of the Moon</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 12.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn51"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref51" id="_ftn51" name="_ftn51" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">51</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Fluide glacial,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">&laquo;</em>&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Fluide glacial</em>&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">&raquo;</em>&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">au Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 93.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn52"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref52" id="_ftn52" name="_ftn52" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">52</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;G&eacute;rard Genette,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Figures III</em>&nbsp;[1972], 23<sup style="box-sizing:border-box; font-size:10px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em">e</sup>&nbsp;&eacute;d., Paris, &Eacute;ditions Points, &laquo;&nbsp;Points&nbsp;&raquo;, 2019, p. 283‑289.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn53"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref53" id="_ftn53" name="_ftn53" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">53</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 28-29.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn54"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref54" id="_ftn54" name="_ftn54" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">54</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 9.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn55"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref55" id="_ftn55" name="_ftn55" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">55</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Site du Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia [en ligne], consult&eacute; le 12 d&eacute;cembre 2022, URL&nbsp;:&nbsp;<a href="https://www.museoreinasofia.es/en/visit/services/faq" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none">https://www.museoreinasofia.es/en/visit/services/faq</a>. &ldquo;<em style="box-sizing:border-box">To guarantee a quality visitor experience, photographs cannot be taken in the Guernica area (rooms 205.01 to 205.17). Thank you for your cooperation.</em>&rdquo; [traduction personnelle].</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn56"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref56" id="_ftn56" name="_ftn56" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">56</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Taiyō Matsumoto,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Les Chats du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 3.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn57"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref57" id="_ftn57" name="_ftn57" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">57</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Walter Benjamin,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">L&rsquo;&OElig;uvre d&rsquo;art &agrave; l&rsquo;&eacute;poque de sa reproductibilit&eacute; technique</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 45.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn58"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref58" id="_ftn58" name="_ftn58" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">58</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;David Prudhomme,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">La Travers&eacute;e du Louvre</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit.</em>, p. 27.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> <div id="ftn59"> <p class="ALEPREUVEnbp" style="text-align:justify; margin-bottom:3px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font:11.9px / 1.5em Verdana, sans-serif"><span style="color:#0a0707"><span style="font-size:9pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:normal"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:black"><sup style="box-sizing:border-box; font-size:9px; line-height:0; position:relative; vertical-align:baseline; top:-0.5em"><a font-size:10.0pt="" href="#_ftnref59" id="_ftn59" name="_ftn59" style="box-sizing:border-box; color:#337ab7; text-decoration:none" title="&gt;&lt;span style="><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box"><span style="line-height:16px"><span style="box-sizing:border-box"><span style="font-family:Arial, sans-serif"><span style="box-sizing:border-box"><span style="color:#1ba7c3">59</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></a></sup></span></span><span style="font-size:10pt"><span style="box-sizing:border-box"><span style="box-sizing:border-box">&nbsp;Gustave Le Bon,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">Psychologie des foules</em>,&nbsp;<em style="box-sizing:border-box">op. cit</em>., p. 7.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></p> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </div> <section style="box-sizing:border-box; display:block">&nbsp;</section> </div> </article> <div class="search-block-form block block-search block-search-form-block" data-drupal-selector="search-block-form" id="block-subtheme-alepreuve-alepreuve-search-form" role="search" style="text-align:start; text-indent:0px; -webkit-text-stroke-width:0px"> <form accept-charset="UTF-8" action="https://alepreuve.org/search/node" id="search-block-form" method="get" style="box-sizing:border-box; padding:18px 0px 0px; float:right; clear:right; position:relative; z-index:4"> <div class="form-item js-form-item form-type-search js-form-type-search form-item-keys js-form-item-keys form-no-label form-group" style="margin-bottom:15px">&nbsp;</div> </form> </div>