<p>R&eacute;sum&eacute;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">MEURIOT V&eacute;ronique</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Chercheur en &eacute;conomie</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">CIRAD Montpellier</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">UMR CNRS 5281 ART-Dev, Acteurs, Ressources et Territoires dans le D&eacute;veloppement, Montpellier, France</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Veronique.meuriot@cirad.fr</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">LACQUEMENT Guillaume</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Professeur de G&eacute;ographie</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Universit&eacute; de Perpignan Via Domitia</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">UMR CNRS 5281 ART-Dev, Acteurs, Ressources et Territoires dans le D&eacute;veloppement, Perpignan, France</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">lacqueme@univ-perp.fr</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">RAZAFIMAHEFA Lala</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Ing&eacute;nieure statisticienne</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">CNRS Montpellier</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">UMR CNRS 5281 ART-Dev, Acteurs, Ressources et Territoires dans le D&eacute;veloppement, Montpellier, France</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">lala.razafimahefa@univ-montp3.fr</span></span></span></p> <p><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Contexte</span></strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">&nbsp;: les trois auteurs sont membres du laboratoire ART-Dev (Acteurs, Ressources et Territoires dans le D&eacute;veloppement), un laboratoire de sciences sociales qui affiche une posture interdisciplinaire et qui r&eacute;unit des chercheurs, des enseignants-chercheurs et des ing&eacute;nieurs form&eacute;s au sein de plusieurs disciplines, la g&eacute;ographie, l&rsquo;&eacute;conomie, l&rsquo;agronomie, la sociologie, les sciences politiques et les statistiques.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">V&eacute;ronique Meuriot est &eacute;conomiste, sp&eacute;cialiste des s&eacute;ries temporelles et a soutenu une habilitation &agrave; diriger les recherches en sociologie. Ses recherches sont &agrave; la confluence de l&rsquo;&eacute;conomie, de la sociologie et de l&rsquo;histoire des sciences. G&eacute;ographe, Guillaume Lacquement a emprunt&eacute; des concepts et des m&eacute;thodes &agrave; l&rsquo;&eacute;conomie, &agrave; la sociologie et aux sciences politiques pour concevoir une analyse g&eacute;ographique de l&rsquo;action publique en faveur du d&eacute;veloppement socio-&eacute;conomique des territoires. Lala Razafimahefa, statisticienne, s&rsquo;implique dans des projets de recherche ax&eacute;s sur l&rsquo;action publique, la gouvernance, les jeux d&rsquo;acteurs et le d&eacute;veloppement &agrave; travers la mise en &oelig;uvre de m&eacute;thodologies d&rsquo;analyses multidimensionnelle, de r&eacute;seau, textuelle et spatiale.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">V&eacute;ronique Meuriot et Guillaume Lacquement se sont associ&eacute;s pour animer au sein du laboratoire des Ateliers de M&eacute;thodologie et d&rsquo;&Eacute;pist&eacute;mologie. Ces derniers ont pris la forme d&rsquo;un s&eacute;minaire interne visant &agrave; interroger la posture interdisciplinaire du laboratoire par une confrontation des d&eacute;marches et des pratiques de recherche de ses membres. Six ateliers se sont tenus sur la p&eacute;riode 2015-2018 et ont donn&eacute; lieu &agrave; la production de six publications internes, les <em>Cahiers de M&eacute;thodologie et d&rsquo;Epist&eacute;mologie</em>. C&rsquo;est cette production textuelle que les auteurs ont construite en mat&eacute;riau et ont analys&eacute;e pour contribuer au d&eacute;bat sur la recherche interdisciplinaire propos&eacute; par ce colloque. </span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Le questionnement et l&rsquo;analyse propos&eacute;s ne se situent pas dans une intention interdisciplinaire port&eacute;e par un programme de recherche. Notre contribution s&rsquo;inscrit dans une posture institutionnelle et dans une d&eacute;marche volontaire de confrontation interdisciplinaire au cours de s&eacute;minaires. Cette &eacute;tude explore un potentiel d&rsquo;interrelations et d&rsquo;&eacute;quivalences entre les disciplines, saisi au moment de la confrontation disciplinaire et du dialogue interdisciplinaire, que nous analysons &agrave; partir des techniques de l&rsquo;analyse textuelle.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Probl&eacute;matique</span></strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">&nbsp;: au cours de ces cinq ann&eacute;es (2014-2015), l&rsquo;objet central des Ateliers de M&eacute;thodologie et d&rsquo;&Eacute;pist&eacute;mologie a &eacute;t&eacute; l&rsquo;interdisciplinarit&eacute; entre quatre disciplines de SHS au sein d&rsquo;un m&ecirc;me laboratoire. La r&eacute;flexion en amont s&rsquo;est structur&eacute;e autour de la notion de tiers inclus (Lupasco, 1947, 1951), apparue avec la th&eacute;orie quantique dans la premi&egrave;re moiti&eacute; du XXe si&egrave;cle et qui consid&egrave;re notamment l&rsquo;existence d&rsquo;un <em>vide quantique</em> comme un <em>plein </em>compos&eacute; d&rsquo;&eacute;l&eacute;ments non perceptibles <em>a priori </em>(Nicolescu, 1996). Ce cadre &eacute;pist&eacute;mologique, en marge de la pens&eacute;e classique mais fond&eacute; sur la r&eacute;alit&eacute; et la pertinence d&rsquo;une d&eacute;marche interdisciplinaire, offre une opportunit&eacute; de construire une connaissance nouvelle en repoussant les fronti&egrave;res de la connaissance scientifique disciplinaire.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Pour r&eacute;pondre &agrave; ce questionnement, nous utilisons les textes produits par les chercheurs du laboratoire et pr&eacute;sent&eacute;s lors des ateliers. Nous formons l&rsquo;hypoth&egrave;se que l&rsquo;analyse textuelle de ces documents nous aiderait &agrave; valider ou invalider l&rsquo;&eacute;mergence d&rsquo;une interdisciplinarit&eacute; &agrave; partir d&rsquo;un langage <em>devenu</em> commun. Sur la base des interrelations s&eacute;mantiques entre les praticiens des diff&eacute;rentes disciplines, nous analysons l&rsquo;&eacute;volution de la d&eacute;marche &agrave; l&rsquo;aune de l&rsquo;interdisciplinarit&eacute;. </span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">M&eacute;thodologie&nbsp;</span></strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">: nous proc&eacute;dons &agrave; l&rsquo;analyse de l&rsquo;interdisciplinarit&eacute; par une analyse textuelle de quatre <em>Cahiers des Ateliers de M&eacute;thodologie et d&rsquo;&Eacute;pist&eacute;mologie</em><a href="#_ftn1" name="_ftnref1" title=""><span style="font-size:11.0pt"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">[1]</span></span></a><em> </em>r&eacute;alis&eacute;e avec le logiciel SPAD (Module <em>SPAD-Text</em> de Text Mining). Nous adoptons un processus en six &eacute;tapes pour r&eacute;v&eacute;ler l&rsquo;existence d&rsquo;une interdisciplinarit&eacute; du vocabulaire utilis&eacute; par les chercheurs du laboratoire&nbsp;:</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <ol> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Construction du vocabulaire initial &agrave; partir des Cahiers de l&rsquo;AME. R&eacute;sultats&nbsp;: les mots et leur nombre d&rsquo;occurrence.</span></span></span></li> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Lemmatisation&nbsp;: correction de l&rsquo;orthographe, suppression des mots &laquo;&nbsp;inutiles&nbsp;&raquo;, construction des &eacute;quivalences de mots. R&eacute;sultats&nbsp;: vocabulaire modifi&eacute; et r&eacute;duit.</span></span></span></li> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Recherche des segments r&eacute;p&eacute;t&eacute;s&nbsp;: groupes de mots contigus apparaissant plusieurs fois dans le corpus. R&eacute;sultats&nbsp;: formes lexicales construites &agrave; partir du vocabulaire modifi&eacute; enrichi des segments r&eacute;p&eacute;t&eacute;s.</span></span></span></li> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Identification des vocabulaires sp&eacute;cifiques par discipline. </span></span></span></li> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Construction du tableau de contingence selon les disciplines. R&eacute;sultat&nbsp;: le nombre d&rsquo;occurrence des formes lexicales par discipline, courbes de fr&eacute;quence.</span></span></span></li> <li style="text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Analyse multidimensionnelle typologique sur la fr&eacute;quence des formes lexicales selon les disciplines. R&eacute;sultats&nbsp;: plans factoriels, caract&eacute;risations des classes de la typologie, nuage de tags.</span></span></span></li> </ol> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Au terme de cette proc&eacute;dure, nous obtenons une cartographie de la pratique interdisciplinaire lexicale des membres du laboratoire. L&rsquo;analyse &agrave; partir des mots les plus significatifs (en termes d&rsquo;occurrence) utilis&eacute;s par l&rsquo;ensemble des disciplines produit des groupes plus ou moins polaris&eacute;s. Ainsi nous formons l&rsquo;hypoth&egrave;se que l&rsquo;interdisciplinarit&eacute; se joue &agrave; l&rsquo;intersection de ces groupes de mots.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Les analyses sont ensuite illustr&eacute;es par des graphiques factoriels et des nuages de tags, deux formes visuelles capables de rendre compte de la concentration des mots dans une perspective interdisciplinaire.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><strong><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">R&eacute;f&eacute;rences bibliographiques</span></strong></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">LEBART L., MORINEAU A., PIRON M., 1998, <em>Statistique exploratoire multidimensionnelle</em>, DUNOD, coll. Sciences sup, 2&egrave;me &eacute;dition, Paris.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">LEBART L., SALEM A., 1994, <em>Statistique textuelle</em>, Dunod, Paris.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Lupasco, S. (1947) <em>Logique et contradiction</em>, P.U.F, Paris.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Lupasco, S. (1951) <em>Le principe d&rsquo;antagonisme et la logique de l&rsquo;&eacute;nergie &ndash; Prol&eacute;gom&egrave;nes &agrave; une science de la contradiction,</em> Hermann, Coll. &laquo;&nbsp;Actualit&eacute;s scientifiques et industrielles&nbsp;&raquo;, Paris.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">HEILBRON J., BOKOBZA A. (2015), &laquo;&nbsp;Transgresser les fronti&egrave;res en sciences humaines et sociales en France&nbsp;&raquo;, <em>Actes de la recherche en sciences sociales</em>, n&deg;210, 5, pp.&nbsp;108-121.</span></span></span></p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm; text-align:justify">&nbsp;</p> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm"><span style="font-size:11pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">Nicolescu, B. (1996), <em>La transdisciplinarit&eacute;</em>, Le Rocher, coll. &laquo;&nbsp;Transdisciplinarit&eacute;&nbsp;&raquo;, Monaco.</span></span></span></p> <div>&nbsp; <hr /> <div id="ftn1"> <p style="margin-left:0cm; margin-right:0cm"><span style="font-size:10pt"><span style="font-family:Calibri,sans-serif"><a href="#_ftnref1" name="_ftn1" title=""><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;"><span style="font-size:10.0pt"><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;">[1]</span></span></span></a><span style="font-family:&quot;Times New Roman&quot;,&quot;serif&quot;"> http://art-dev.cnrs.fr/index.php/les-publications/les-cahiers-des-ame.</span></span></span></p> </div> </div>